AHMET RASİM KİMDİR?

AHMET RASİM HAYATI ve ESERLERİ

(1865 1932)

Gazeteci, değişik konularda çeşitli kitapların müellifi ve bestekâr.

Babası Bahâeddin Efendi Kıbrıs'tan Ermenek'e gelip yerleşen bir ailenin ço­cuğudur. Posta ve telgraf memuru ol­ması dolayısıyla çok dolaşan ve her git­tiği yerde yeniden evlenen, ayrılırken de evlendiklerini terk eden Bahâeddin Efen­di, Ahmed Râsim'in annesi Nevber Hanım'la İstanbul'da evlendi; ancak bir sü­re sonra Tekirdağ'a tayin edilince karı­sını ve çocuğunu bırakıp İstanbul'dan ayrıldı.

Bu yüzden Nevber Hanım çocu­ğunu güç şartlar altında büyütmek zo­runda kaldı. Ahmed Râsim ilk tahsiline Sofular'daki mahalle mektebinde baş­ladı; sonra sırasıyla Kırkçeşme'de Tezgâhçılar, Haydar'da Çukurçeşme, Sarıgüzel'de Hafız Paşa mekteplerinde oku­du. Himayesine girdiği eniştesi miralay Mehmed Bey'in konağında Yâkub Hoca adındaki bir muallimden yazı ve Arapça dersleri aldı. Tahsil hayatından sonra da bu hocanın derslerine devam etti. 1876'da Dârüşşafaka'ya girdi, burada devrin edebî ve fikrî akımlarına karşı büyük bir ilgi duydu ve dirayetli hoca­lardan faydalandı. Bir yandan Fransız­ca öğrenerek Fransız yazar ve şairlerini tanıdı, diğer yandan da bilhassa Şinâsi, Nâmık Kemal, Ziyâ Paşa ve Ahmed Midhat Efendi'nin eserlerini okudu; bi­raz da onların tesiriyle şiir ve makale­ler yazmaya başladı. 1883'te okulu bi­rincilikle bitirdikten birkaç ay sonra di­ğer Dârüşşafaka mezunları gibi Posta ve Telgraf Nezâreti'ne memur olarak girdi. Bu yıllarda beş vakit namazını kıl­dığını ve düzenli bir hayat sürdüğünü belirten Ahmed Râsim, tanıştığı bir Er­meni berberin kendisini içkiye alıştır­ması ile eğlence ve hovardalık âlemleri­ne girip çıkmaya, kendi tabiriyle "yavaş yavaş olmaya" başladı.

Binbaşı Bilâl Bey'in kızı Sadberk Hanım'la evlenen Ahmed Râsim memuri­yeti bir türlü benimseyemediği için ha­yatını yazı yazarak kazanmak hevesine düştü. Fransızcadan çevirdiği bazı ya­zıları Ahmed Midhat Efendi'ye götürdü ve gördüğü ilgi üzerine Tercümân-ı Hakîkat'te yazı hayatına girdi (1885) Ba­ba Tâhir vasıtasıyla Cerîde-i Havâdis'te de fennî konularla ilgili yazı ve tercüme­leri yayımlanmaya başladı.

Ahmed Midhat Efendi'den gördüğü takdir ve teşvikle güveni artan Ahmed Râsim memuriyeti bıraktı ve kendisini büsbütün gazeteciliğe verdi. Muallim Naci'nin, arkadaşlarıyla birlikte Tercü­mân-ı Hakîkat'ten ayrılmasının ikin­ci günü Ahmed Midhat Efendi tarafın­dan övgü dolu bir dille matbuat âlemi­ne takdim edildi. 1885-1908 yılları ara­sında Şafak, Gülsen, Hamiyyet, Se­bat, Berk, Envâr-ı Zekâ, Maârif, Re­simli Gazete, Hazîne-i Fünûn, Mekteb, Mecmûa-i Ebüzziyâ, Pul, Musav­ver Fen ve Edeb, İrükâ ve Servet-i Fü­nûn dergileriyle Tercümân-ı Hakikat, ikdam, Sabah, Basiret ve Saadet ga­zetelerinde makaleler, tercümeler ve şi­irler yayımladı. Hüseyin Rahmi ile birlik­te Boşboğaz ile Güllâbi adlı bir mizah gazetesi çıkardı (1324) Bu arada okul­lar için yazdığı tarih, dil bilgisi, imlâ ve aritmetik gibi çeşitli konulardaki eser­lerini kitap halinde bastırdı. Menâkıb-ı İslâm adlı kitabı dolayısıyla II. Abdülhamid'den Mecîdî nişanı aldı.

1898'de Alman İmparatoru Wilhelm'in Suriye gezisi sırasında Malûmat gazete­si tarafından Suriye'ye, 1916'da da Sa­bah gazetesince harp muhabiri olarak Romanya cephesine gönderildi. 1927'de İstanbul'dan milletvekili seçildi. Üçüncü ve dördüncü dönem milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde bulun­du. 21 Eylül 1932'de Heybeliada'daki evinde öldü; cenazesi adadaki Abbas Paşa Mezarlığı'na defnedildi.

Hayatı boyunca durmadan yazan Ah­med Râsim'deki hâkim özellik, ansiklopedist tavırlı bir gazeteci karakteri­dir. Türkiye'ye Batıdan gelen yenilikle­ri, mahallî hayatı ve asırlar boyu teşek­kül eden millî zevki gözden uzak tut­madan benimsemenin doğru olacağına inanan Ahmed Râsim, kendi ifadesiyle "mutavassıt" (orta yolu benimseyen) bir kimse idi. Onun edebiyat anlayışı ve dil zevkini doğrudan doğruya bu düşünce şekillendirmektedir. Bir devrin İstan­bul'unu, sürdürülen yaşayış tarzı, çeşitli hayat tezahürleri, insanı, ses ve rengiy­le en ince ayrıntılarına kadar anlatan Ahmed Râsim, yazılarıyla Türkçenin in­hana has hal ve görüşleri anlatmada kıv­raklık kazanmasına ve zenginleşmesine de hizmet etmiştir.

Daha çok bir nesir yazarı olarak tanı­nan Ahmed Râsim'in şiirleri de vardır. Bir kısmı divan edebiyatı yolunda, bir kısmı da kendi tabiriyle "alafranga tarz­da" yazılan bu şiirlerin yalnız eski tarz­da olanlarını bazı dergilerde yayımlamış, diğerlerini Abdülhak Hâmid'e yapılan hücumları göz önünde bulundurarak ya­yımlamaktan çekinmiştir.

Hafızasını bir ses ve resim kayıt ciha­zı gibi kullanan Ahmed Râsim, kendi­sinden söz ederken yaşadığı dönemin özelliklerini, çeşitli insan ve tipleriyle gözler önüne sermiştir. Zaman zaman kendi çocukluğunu ve gençliğine ait hâ­tıraları dile getiren yazar, okuyucu kar­şısına hayat tecrübelerine dayanan bir hüviyetle çıkmasını da bilmiştir.

Onun yazı kaynakları arasında müşa­hede önemli bir yer tutmaktadır. Şehir Mektupları çevresinde toplanabilecek yazıları doğrudan doğruya böyle müşa­hede mahsulüdür. Ahmed Râsim ele al­dığı konularla Türk gazeteciliğinin uf­kunu genişletmiş, dikkatleri bilhassa mahallî hayat üzerine çekmiştir. Her türlü eğlence yerlerinden evlerin içleri­ne, sokakların manzarasından aile ha­yatına kadar devrinin hemen her şeyi onun eserlerinde tesbit edilmiş durum­dadır. Müşahede, hâtıra ve incelemeye dayanan çeşitli eserleri yanında roman ve hikâyeyi de denemiştir. Ahmed Râ­sim'in sayısı yirmi beşi bulan romanla­rının, üç cilt olan Kitâbe-i Gam (İstan­bul 1315-1316) hariç, hemen hepsi birer büyük hikâye sayılabilir. Kenan Akyüz'ün değerlendirmesine göre, modern Fran­sız romanıyla temas kuramamış ve he­men hemen Ahmed Midhat ile Nâmık Kemal'in roman ve hikâyelerini okuya­rak yetişmiş olan Ahmed Râsim'in "cep romanları" genel adı ile yayımlanan bu eserlerinde daha çok Nâmık Kemal tar­zında, marazî bir hassasiyetle acıklı gö­nül maceraları ele alınmıştır. Kahraman­ları genellikle, Nâmık Kemal'in İntibah romanında olduğu gibi hayat tecrübesi olmayan erkeklerle onları baştan çıka­ran aşüfte kadınlardır. Romanlarında teknik son derece zayıftır. Zaten basit tutulan vakanın bazan kaybolur dere­cede silikleştiği ve arada Ahmed Mid­hat tarzında bilgiler verildiği görülür. Dil ve üslûpta da belli bir düzen yoktur. Konuşmaların çok tabii olan diline kar­şılık tasvirlerin dili hem ağır hem de sübjektif bir karakter taşır. Psikolojik tahlil ise hemen hemen yok gibidir.

Devrinde şarkı bestekârı olarak da tanınan ve sevilen Ahmed Râsim, ilk mûsiki derslerini Dârüşşafaka'daki ta­lebeliği sırasında okulun mûsiki mualli­mi bestekâr Mehmed Zekâi Dede'den aldı. Mezuniyetini takip eden yıllarda, aynı zamanda Eyüp'te Bahariye Mevlevîhanesi kudümzenbaşılığı yapan hoca­sının Mevlevihane'deki meşklerine de­vam etti. Ondan pek çok dinî ve din dışı eser öğrendi. Sonraları, katıldığı çeşitli mûsiki toplantılarında bestekâr Şevki Bey, Kemanî Tatyos Efendi ve Kemençeci Vasilaki gibi saz, söz sanatçısı ve bestekârlardan oluşan devrin ileri gelen musikişinasları ile tanışarak dostluklar kurdu. Ünlü şarkı bestekârı Şevki Bey'in pek çok bestesini ona okuyup tenkit­lerini alması, Ahmed Râsim'in mûsiki­deki kudretini göstermesi bakımından önemlidir. Sadece şarkı formunda eser­ler besteleyen, ancak nota bilmeyen Ah­med Râsim'in bestelediği şarkıların no­taya alınmasında ve bu eserlerin devrin pek müsait olmayan şartları içinde ge­niş bir yayılma sahası bulmasında, meş­hur musikişinaslarla olan yakın müna­sebetlerinin büyük tesiri vardır. Ahmed Râsim'in, hassas ve ağır başlı karakte­rini aksettiren, neşe ile karışık hüzün ifadeli, sanat göstermek gayretinden uzak, sade ve zarif bir mûsiki üslûbu vardır. Güfteleri de kendisine ait olmak üzere altmış beş kadar şarkı bestele­miştir. Bunlarda başta suzinak, uşşak, mahur, rast, segâh ve hüzzam makam­ları olmak üzere yirmiye yakın makam kullanmıştır. Torunu bestekâr Osman Nihat Akın mûsiki terbiye ve zevkini doğrudan doğruya ondan almıştır. Mû­siki ile yakın ilgisi dolayısıyla çeşitli ki­tap ve makalelerinde devrin mûsiki ha­yatını çok güzel aksettiren Ahmed Râ­sim'in doğrudan müşahedelerine daya­narak verdiği bu bilgiler devri için birin­ci derecede kaynak niteliğindedir.

Eserleri. Tarih, coğrafya, seyahat, gra­mer gibi çok değişik konularda yüzden fazla eser veren ve son derece velûd bir yazar olan Ahmed Râsim'in geniş bir okuyucu kitlesi arasında şöhret kazan­masına yol açan yazıları daha çok dene­me, musahabe, fıkra ve hâtıralarıdır. Deneme, musahabe ve fıkralarında ço­ğunlukla şehir hayatının ve kendi çev­resinin yaşayışı, insanları, alışkanlıkları, giyinişleri, hayat ve dünya görüşleri bü­tün ayrıntılarıyla ve kuvvetli bir gözlem­le anlatılmıştır. Ahmed Râsim'in bu tarz eserleri, Türkiye'nin 1890'dan sonraki kırk yıllık sosyal hayatını inceleyecek olanlar için ihmal edilemeyecek kaynak­lar arasındadır. Bu yazıların dil ve üs­lûbunda da konuşma dilinin ve üslûbu­nun birçok özelliklerini bulmak müm­kündür.

Onun bu türdeki belli başlı eserleri şunlardır:

Makâlât ve Musâhabât (İs­tanbul 1325) Ahmed Râsim'in Abdülhamid döneminin son yıllarında kaleme al­dığı bu yazıların ortak özelliği, sansürün dikkatini çekmeyecek konularda olma­larıdır. Bunlar dönemin yaşama tarzı­nı aksettirmeleri bakımından önemlidir.

Şehir Mektupları (İstanbul 1316; I-IV, İs­tanbul 1328-1329). Bu kitap yazarın ba­zıları kendi adı ile, bazıları da takma ad­larla gazetelerde çıkan makalelerinden meydana gelmektedir. Bunlarda, zaman zaman mizahî bir dikkatle, İstanbul'da sürdürülen hayat çeşitli yönleriyle konu edilmekte, basın çevresi ile ilgili kişi ve olaylar ele alınmakta ve o devre ait alış­kanlıklar, gelenekler, hâtıralar üzerin de durulmaktadır. Eserin 1. cildi Ahmet Kabaklı tarafından sadeleştirilerek gü­nümüz Türkçesiyle yayımlanmıştır (An­kara 1969).

Târih ve Muharrir (İstanbul 1329). II. Meşrutiyet öncesinde ve son­rasında kaleme alınmış makalelerden meydana gelmiştir. Dönemin bazı sos­yal olaylarını konu alan bu makaleler müşahededen çok araştırma mahsulü­dür.

Eşkâl-i Zaman (İstanbul 1334). Bu kitaptaki yazılar I. Dünya Savaşı yılların­da Tasvîr-i Efkâr'da yayımlanmıştır. Yazıldıkları dönemin siyasî, durumuyla ilgili politik konu ve şahısları, günlük hayatın akışı içinde dikkati çeken bazı durumları, zamanın kabadayı, külhan­beyi ve züppelerinin tavır, hareket ve konuşmaları yazarın kendine has bir an­latım tarzıyla gözler önüne serilmiştir. Eser Orhan Şaik Gökyay tarafından açık­lamalarla yeniden yayımlanmıştır (Anka­ra 1969). Cidd ü Mizah (İstanbul 1336), Gülüp Ağladıklarım (İstanbul 1340) ve Muharrir Bu Ya (İstanbul 1926) bu tür­deki diğer önemli eserleri olup Gülüp Ağladıklarım Ahmet Sevinç tarafından (Ankara 1978), Muharrir Bu Ya ise Hik­met Dizdaroğlu tarafından açıklama ve notlarla günümüz Türkçesine çevrile­rek yayımlanmıştır (Ankara 1969).

Ahmed Râsim'in hâtıralarını toplayan eserleri de şunlardır: Gecelerim (İstan­bul 1312, 1316) ve Falaka (İstanbul 1927) çocukluk hâtıralarının anlatıldığı eserler­dir. Falaka Şedit Yüksel (Ankara 1969), Gecelerim ise M. Sabri Koz tarafından (İstanbul 1987) günümüz Türkçesiyle ya­yıma hazırlanmıştır. Fuhş-ı Atik, Fuhş-ı Cedid (1-11, İstanbul 1340), eski zevk âlem­lerinin, Beyoğlu hayatının ve baskınların hâtıra tarzında yazılmış realist bir panaromasıdır. Kitapta her türlü eğlence yerine, mesirelere girip çıkmaya, aşüf­te kadınları tanımaya. Galata-Beyoğlu başta olmak üzere kadınlı erkekli eğ­lencelerin tertiplendiği yerleri iç yüzleriyle fark etmeye başlayan genç yazarın heyecanları, şaşkınlıkları ve müşahede­leri anlatılmaktadır. Yeni harflerle de basılan (İstanbul 1958) eseri Nuri Akalioğlu günümüz Türkçesine Dünkü İs­tanbul'da Hovardalık adıyla çevirip ya­yımlamıştır (İstanbul 1987). Muharrir, Şâir, Edib (İstanbul 1342) adlı eserde edebiyat heveslisi, gazete yazarı olmaya istekli genç Ahmed Râsim'in basın haya­tına girişi, o devrin basın organları ve edebî muhitleriyle olan münasebeti an­latılmaktadır. Eser Kâzım Yetiş tarafın­dan sadeleştirilerek bir indeks ilâvesiy­le neşredilmiştir (İstanbul 1980).

Doğrudan doğruya tarihle ilgili eser­leri olarak da şunlar sayılabilir: Resim­li ve Haritalı Osmanlı Târihi (l-IV, İs­tanbul 1326-1328). Bu eserde Türkler'in Anadolu'ya gelişlerinden Abdülaziz dev­rine kadar geçen olaylar anlatılmakta­dır. Sayfa altlarına "Fayda" başlığıyla eklenen haşiyelerde, eski tarih kitapla­rından yapılan iktibaslar veya hulâsalar vasıtasıyla, Osmanlı İmparatorluğu'nda-ki askerî ve idarî teşkilât, teşrifat usul­leri, tarihî terimler, eğlenceler, düğün­ler ve oyunlar hakkında medeniyet tari­hi bakımından son derece önemli bilgi­ler verilmiştir. Eserden seçilen bazı bö­lümler Osmanlı Tarihi (Seçmeler) adıy­la İsmet Parmaksızoğlu tarafından gü­nümüz Türkçesiyle yayımlandığı gibi (İs­tanbul 1968) tamamını da H. Dursun Yıl­dız Osmanlı Tarihi adıyla neşretmiştir (İstanbul 1969). İki Hâtırat Üç Şahsiyet (İstanbul 1332). XIX. yüzyılın sonu ile XX. yüzyılın başlarında defalarca sadrazam olan Said ve Kâmil paşaların yayımla­dıkları hâtıralarından hareketle kaleme alınan bir eserdir. Kitapta II. Abdülhamid'in ve meşhur iki sadrazamı Said ve Kâmil paşaların şahsiyet ve hususiyet­leri belirtilmeye çalışılmıştır. Eser İbra­him Olgun tarafından günümüz Türkçesiyle yayıma hazırlanmıştır (İstanbul 1976). İstibdattan Hâkimiyyet-i Milliyyeye (1-11, İstanbul 1342). Bu eser Os­manlı İmparatorluğu'nda yenilik hare­ketlerinin tarihini, siyasî hadiseler arka­sındaki gelişmelere yer vererek anlat­mayı hedef almıştır. Gayesi fikrî olgun­laşmamızın merhalelerini gözler önüne sermek, devre hâkim ihtirasları kendi çerçevesi ve şartları içinde ele almaktır. Eserin I. cildi I. Abdülhamid'in ölümü ve III. Selim'in padişah oluşu ile başlar, Kı­rım Savaşı'na kadar cereyan eden olay­larla biter. II. cilt Kırım Savaşı'ndan baş­layarak Abdülaziz'in tahttan indirilmesi ve I. Meşrutiyete kadar gelen olaylarla sona erer. Eser bu haliyle, daha geniş olarak düşünülmüş bir çalışmanın giriş kısmı gibidir. Eserin I. cildi H. Veldet Velidedeoğlu tarafından Osmanlı İmpa­ratorluğunun Reform Çabaları İçinde Batış Evreleri adıyla sadeleştirilerek ya­yıma hazırlanmıştır (İstanbul 1987). Târîh-i Muhtasar-ı Beşer (İstanbul 1304) ve Terakkiyât-ı İlmiyye ve Medeniyye (İstanbul 1304) bu konudaki diğer önem­li eserleridir.

Bunlardan başka, II. Meşrutiyet'i ta­kip eden yıllarda İslâm dini ve tarihi konularında yazdığı makalelerini topla­dığı Menâkıb-ı İslâm' (MI, İstanbul 1325-1326) ile seyahat yazılarını topladığı Ro­manya Mektupları (İstanbul 1333), Türk basın tarihine ait kısa bilgilerle Şinâsi’nin hayatının anlatıldığı ve eserlerinden örnek parçaların yer aldığı İlk Büyük Muharrirlerden Şinâsi (İstanbul 1927) onun önemli eserlerindendir. Romanya Mektuplarını Rıdvan Yakın günümüz Türkçesiyle yayıma hazırlamıştır (İstan­bul 1988). Ahmed Râsim'in Ramazan aylarında çeşitli gazetelerde neşrettiği sohbetler de Ramazan Sohbetleri adıy­la Muzaffer Gökman (İstanbul 1967) ve Reşat Ekrem Koçu (İstanbul 1974) tara­fından iki ayrı kitapta toplanmış ve sa­deleştirilerek yayımlanmıştır.

Ahmed Râsim aynı zamanda Türk ba­sınında kendisinden en çok bahsedilen kişilerden biridir. Muzaffer Gökman'ın hazırladığı Ahmet Rasim (MI, İstanbul 1989) adlı geniş çalışmada, Ahmed Râ­sim'in kitap halinde yayımlanan eserle­riyle çeşitli başlıklar altında tasnif edi­len makaleleri ayrı ayrı ele alınarak ta­nıtılmış, kitaba ayrıca makale, kitap ve konu başlıklarına göre bir indeks ko­nulmuştur.

BİBLİYOGRAFYA:

İbnülemin. Son Asır Türk Şairleri, III, 1344-1348; R. Ekrem Koçu, Ahmed Rasim: Hayatı Seçme Şiir ve Yazıları, İstanbul 1938; Ergun, Türk Şairleri, I, 337-352; Suat Hızarcı. Ahmed Rasim, İstanbul 1953; Hilmi Yücebaş, Ahmed Rasim, Aşkları, Hâtıraları, İstanbul 1957; Agâh Sırrı Levend, Ahmed Rasim, Ankara 1965; Mus­tafa Rona. Elli Yıllık Türk Mûsikîsi, İstanbul 1970, s. 76-80; İsmail Baha Sürelsan. Ahmed Rasim ve Mûsikî, Ankara 1977; Akyüz. Modern Türk Edebiyatı, s. 137-138, 139, 141; Şerif Ak-taş, Ahmet Rasim, Ankara 1987; Muzaffer Gökman. Ahmet Rasim (İstanbul'u Yaşayan ve Yaşatan Adam): Hayatı ve Eserleri, İstanbul 1989, III; M. N. Özön. "Ahmed Rasim Bib­liyografyası", Bibliyografya Bülteni, 11/12, An­kara 1933; Osman Nihat, "Bestekâr Ahmed Rasim", Radyo Mecmuası, V/53, Ankara 1946, s. 6; Ney Dede [Osman Nihat Akın], "Ahmed Rasim ve Şarkıları I-LT, TMD, sy. 6 (19481, s. 4, 13; sy. 8 (1948), s. 5, 19; sy. 9 (1948), s. 5, 19; Muharrem Giray, "Ölümünün 30'uncu Yıl­dönümünde Üstad Ahmet Rasim", Yakın Ta­rihimiz, 111/30, İstanbul 1962, s. 116-118; Burhanettin Ökte, "Ahmed Rasim Bey", MM, sy. 191 (1964). s. 298-300; Öztuna. TMA, I, 22-23; Sabri Esat Siyavuşgil. "Ahmed Rasim", İA, I, 200-202; W. Börkmann. "Ahmad Râsim", El (İngl I, 293-294; Hasan Aksoy. "Ahmed Ra­sim", TDEA, I, 71-73 (Ahmed Râsim'in Türk mû­sikisi ile ilgisi ve bestekârlığı hakkındaki bilgi­ler Nuri ÖZCAN tarafından ilâve edilmiştir).

 Şerif AKTAŞ, DİA

İLGİLİ İÇERİK

FALAKA ÖZETİ -AHMET RASİM

AMİN ALAYI ÖZETİ-AHMET RASİM

ŞEHİR MEKTUPLARI ÖZETİ - AHMET RASİM

AHMET RASİM HAYATI ve ESERLERİ