Tanzimat Fermanı
19. yüzyılın başlarında Osmanlı’da yeniliklere hız verildi. 1831’de ilk resmî gazete Takvim-i Vekâyi çıkarıldı, daimî elçilikler yeniden devreye sokuldu. Avrupa devletlerinde olduğu gibi bakanlıklar kuruldu, bütün bu faaliyetler sonucu yenilik hareketi yeni bir güç kazandı, yeni bir nesil oluşmaya başladı. Bu neslin temsilcisi Mustafa Reşit Paşa oldu. Paris elçiliğine gönderilmiş olan Mustafa Reşit Paşa, padişahın üzerinde etkili oldu. Reşit Paşa Avrupa’da gördüğü parlamenter yönetimi savunuyordu. II. Mahmut 1837’de onu Dış İşleri Bakanlığına tayin edince ıslahat hareketlerine hız verdi. Bu sırada Mısır meselesi yine patlak vermişti. Padişah bu meselenin çözümü için Reşit Paşa’yı 1838’de tekrar elçi olarak İngiltere’ye gönderdi. Reşit Paşa’nın Avrupa’da bulunduğu sırada Osmanlı Devleti ile Mehmet Ali Paşa arasında yeniden harp başladı. Nizip’te ortaya çıkan savaşta Osmanlı ordusu yenildi. II. Mahmut bu yenilginin haberini alamadan yaşamını yitirdi, yerine çok genç olan ve ıslahat fikirlerini savunan Abdülmecit, padişah olarak geçti.
Sultan Abdülmecit, Londra’da elçilik yapan Mustafa Reşit Paşa’yı Hariciye nazırı yaptı. Osmanlı Devleti’nin bir Avrupa devleti olabilmesi için Avrupa’daki hukuk ve yönetim alanıyla toplumsal alandaki yenilikleri uygulamanın gerekliliğine inanan Mustafa Reşit Paşa, bir ıslahat programı hazırladı. Dört ay kadar bir hazırlık aşamasından sonra Reşit Paşa, genç padişahı Tanzimat Fermanı’nı ilân etmeye ikna etti. Reşit Paşa, Tanzimat Fermanı’nı padişah, devlet adamları, yabancı elçiler ve halk huzurunda 3 Kasım 1839’da Gülhane Parkı’nda okudu. Bu yüzden bu fermana “Gülhane Hatt-ı Hümayunu” da denir. Böylece Tanzimat Dönemi başlamış oldu.
“Tanzimat”, düzeltmeler, düzenlememeler, demektir. Geniş anlamıyla “tanzimat”, Osmanlı devlet yapısında ve devlet-toplum ilişkilerinde yapılan düzenlemeleri kapsar. Başta Mustafa Reşit Paşa ve dönemin aydınları, yönetim ve eğitim alanıyla askeri sistemde geri kalan Osmanlı Devleti’ne yeni bir düzen vermek, devleti modernleştirmek için Tanzimat’ı ilan etmiştir. Tanzimat dönemi, modernleşme tarihimizde bir dönüm noktasıdır.
