FÜTÜRİZM
(Futurisme)
Kübizm'e yaşıt olan bu resim ve edebiyat akımı, Önce İtalya'da doğmuştur. Kübizm'in görüş ve yöntemlerini benimseyen bu akım, fazla olarak, aynı tablo veya şiirde, bir kişinin geçmiş, şimdiki zaman ve geleceğe ait bütün duyumlarını yansıtmaya çalışır. Kelime ve renklere serbest bir anlam kazandırmak ister. Dadacılar gibi, topluma ve manzaraya alaycı gözlerle bakar.
Fütürizm'in bir özelliği de çağımızın sembolü gibi gördüğü makine'yi övmek ve kalabalık şehirlerin gürültülü ahengini, motor sesini şiire sokmaya çalışmaktır. Bu çığırdan adı unutulmayan tek şair, İtalyan Philippo T. Marinetti (1876-1944) kalmıştır. Türk şiirinde Nâzım Hikmet ve onu izleyen Hasan İzzettin Dinamo gibi şairler, Fütürizm'i gelecekçilik ve biraz da makinecilik anlamı ile benimsemişlerdir. Nazım Hikmet’in "Trum..Trum...Trum... Tiki tak... Makinalaşmak istiyorum..." diye başlayan parçası bunu gösteriyor.
AHMET KABAKLI, TÜRK EDEBİYATI ANSİKLOPEDİSİ
FÜTÜRİZM
Fütürizm, makineyi ve hızı sanata sokan bir kübizm akımıdır.
XX. yüzyılın başlarında, büyük siyasî ve askerî olaylar meydana gelmiştir. Bunların sonucu olarak toplumlar, çok acı sosyal dertlerle karşılaşmışlardır. İnsanlar ya şaşkına dönmüş, ya da dünyaya yeni bir yön vermek için, sıkı bir çalışmaya koyulmuşlardır. Gerçek olan bir şey varsa, makine, ekonomik yaşama tam güçle girmiş, fabrika gürültüleri bütün dünyayı sarsmaya başlamıştır. Böylece insan emeğinin ağır adımlan yanında, baş döndürücü bir hız meydana gelmiştir. Her şey bir hızlılığa bağlanmıştır.
Bu hızlılık karşısında sanatçı da kendinde bir hız bulmuş, tablosunu, ya da şiirini bu hıza uydurmak ihtiyacım duymuştur.
Fütürizm, geçmişin durgun davranışına düşman kesilmiş, onun, belli ve kuralcı alışkanlıklarını beğenmez olmuştur. Fütürizm, içinde bulunduğu zamanın ve hattâ geleceğin dinamizmine yönelmiş, bu dinamizmin gürültüsünü ve hızını eserlerinde duyurmak istemiştir. Böylece Fütüristler, mısraların ses örgüsünde makine ve çark seslerim duyurmağa, ruhta bir dinamo gücü meydana getirmeye çalışmışlardır. Hız ve demirçelik sesi, şiirde duygu yönünü zayıflatmış, insanın nabzına tıpkı bir demir sertliği verme çabası göstermiştir Fütürizmi edebiyata uygulamaya çalışanların başında, Marinetti gelir. Fakat Fütürizm Akımı'nda kuvvetli şairler yetişmemiş, kurucuları bile sonradan Kübizm'e dönmüşlerdir. Bu nedenle de güçlü bir sanat anlayışına dayanmadıklarını ortaya koymuşlardır.
FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)
- Bu akımın öncüsü ve şefi İtalyan şair, romancı, oyun yazarı ve yayın yönetmeni Filippo Tommaso Marinetti’dir.
- Marinetti’nin 1909’de Paris’te “Le Figaro” gazetesinde yayımladığı Manifesto Futurisita (Fütürizm Bildirisi) gelecekçiliğin manifestosu oldu.
- Bildiride, “Bitler müzeleri, kütüphaneleri yerle bir edip ahlakçılık, feminizm ve bütün yararcı korkaklıklarla savaşacağız. ” deniyordu. Bu geçmişin bütünüyle reddi demekti.
- Aynı bildiride, “ıBiz dünyadaki gerçekten sağlıklı tek şeyi, yani savaşa ve ölüme götüren güzel düşünceleri yüceltiyoruz. ” sözleri, siyasal alanda o dönemde gelişen faşizmden yana bir tavrın da açık göstergesiydi.
- Süratin üstünlüğünü iddia ve ilan eden Marinetti, bir yarış arabasının Samothrake zaferi (Yunan heykelinden daha güzel olduğunu ve buna ek olarak da: “Mutlak içinde yaşıyoruz, çünkü ‘her yerde hazır ve nazır olan’ edebi sürati biz yarattık.” demiştir.
- Gelecekçiliğin kurucusu Marinetti, Avrupa’da birçok yazarı etkiledi. Rusya’da Velemir Hlebinikov ve Mayakovski gelecekçiliğe yöneldi. Rus gelecekçiler kendi bildirgelerini yayınladı. Puşkin, Tolstoy, Dostoyevski reddedildi. Şiirde sokak dilinin kullanılması istendi. 1917 Ekim devriminden sonra da gelecekçi akım güçlendi. Mayakovski’nin ölümüne kadar etkisini sürdürdü.
- İtalya’daki gelecekçiler ilk şiir antolojisini 1912’de yayınladı. Gelecekçilik faşizm ile özdeşleşti. Ve 1920’lerin ortalarına doğru etkisini yitirdi. Eserlerinde mantıklı cümleler kurmayı reddeden gelecekçilerin parolası, “sözcüklere özgürlük”tü. Ezra Pound, D. H. Lawrence ve Giovanni Papini de bu akımdan etkilenen yazarlardır.
FÜTÜRİZM BİLDİRİSİ
Fütürizm’in kurucu ve teorisyeni Tomasso Marinetti’nin 1909 yılında Figaro gazetesinde yayınlanan manifestosunun 10 maddesinde Fütürizm’in çok yönlü sanatsal amaç ve ilkelerini saptamıştır. Bu maddelerde, özetle:
- Şiirde temel öğeler cesaret, cüret ve isyandır,
- Edebiyat durgunluktan ve uyuşukluktan sıyrılmalıdır.
- Edebiyatta işlenecek konular saldırgan hareketler, kavga ve dövüştür.
- Dünya yeni bir güzellikle zenginleşmiştir. Yeni güzellik sürattir, hızdır. Motoru güçle sarsılan, homurdanan bir yarış arabası Victoire de Samotrace’dan daha güzeldir.
- Ancak kavga güzeldir.
- Saldırgan niteliksiz bir şaheser olamaz. Şiir tanınmayan ve bilinmeyen güçlere karşı saldırgan olmalıdır.
- Yüzyılların en yüksek noktasında bulunuluyor. Olanaksızların kapısını açmak dururken geride kalınmamalıdır. Zaman ve mekân artık ölmüştür. Sınırsız ebedi sürat elde edildiğine göre, mutlakta (absolu) yaşanıyor demektir.
- Dünyanın tek sağlık ilacı savaştır, militarizm, feminizm, fırsat kollayıcılık, çıkarcılık lanetlenmelidir, denmektedir.