ORTAOYUNUNDAKİ TİPLERİN ÖZELLİKLERİ
Pişekâr: Karagöz oyunundaki Hacivat'ın karşılığıdır. Pişekâr, Orta Oyununda "oyun-başı"dır. Oyunu o açar, o yürütür, o kapar. Pişekâr hem oyuncu hem sahneye koyucu, hem de yazar gibi davranır. Pişekâr'ın kılığını şöyledir: "Dört renkli ve dört dilimli bir külah, kenarında dışından kaplanmış dört parmak kürklü bir cübbe, altında aynı renkte bir çakşır, bir entari veya bir mintan ve çedik pabuçtan ibarettir.
Kavuklu: Karagöz oyunundaki "Karagöz"ün karşılığıdır. Kavuklu, Orta Oyununun "baş komik"dir, Pişekâr'la birlikte asıl oyuncudur. Pişekâr'dan bir ev ya da dükkân kiralar ve oyunun sonuna kadar orada kalır. Kimi zaman Pişekâr'la, kimi zaman öteki oyun kişileriyle sürekli ilişki hâlindedir. Oyuna girdiği andan itibaren komedi öğesi bu aktörün üzerinde toplanır. Oyun kişileriyle olan söyleşmelerinde "ters anlama", "anlamazlıktan gelme", "anlamadan anlamış görünme", "benzetme" gibi söz oyunları, çedik pabuç üzerine giyilen arkalıksız terliği sektirmek, düşecekken toparlanmak, kavuğu düşürmeden oynatmak ve sonra başı hızla hareket ettirerek eski durumuna getirmek gibi hareket ustalıkları ile bu rol, hem doğaçlama yeteneği, nüktedanlık hem de çeviklik gerektirir. Oyunun diğer kişilerinin güldürme gücü, Kavuklu'ya çatmakla belirir. Kavuklu'nun kılığını şöyle anlatır: "Başına abânî sarıklı, dilimli kavuk, sırtına kırmızı çuhadan cübbe, bunun altına uzun boy entarisi giyer; cübbenin altına, entarisinin üstüne beline şaldan kuşak bağlar, entarinin iki ucunu kaldırıp, beline sokar. Yarı belden aşağıya çakşır giymiş olduğu görülür. Ayağında çedik pabuçlar vardır.
Çelebi: Çelebi tipi, "kendisine hizmet edilen adam" tipidir. Her zaman zengin bir mirasyedi, tanınmış bir ailenin tek varisi durumunda bulunur. Terbiyeli, nazik, ince zevk sahibi ve şık olmasının yanında züppe ve zampara olarak gösterilir. Çelebi'nin kıyafeti dönemin modası ile yakından ilgilidir.
Zenne: Orta Oyununda her yaşta, her mizaçta, her sosyal konumda zenne (kadın) tipi, bazen kalabalık gruplarla, bazen bir-iki kişi olarak temsil olunur.
Sarhoş: Matiz, sarhoş tipidir (Çingenece matto=sarhoş). Matizler kimi oyunlarda Zeybeklerden ya da Efelerden baskın çıkarlar. Görünüşü korku, yılgı verici olmakla birlikte kendisini pek önemseyen olmaz. En büyük özelliği gözdağı vermek, sindirmek, kaba kuvvettir. Daha çok İstanbul ağzı kullanır, cıvık, peltek bir konuşması vardır. Kıyafeti: Dizden itibaren ayak bileklerine doğru darlaşan, üst tarafı bol, yan dikişlerinin üzeri dize kadar işlenmiş bir pantolon giyer. Üzerine yakasız bir mintan, belinde kuşak ve kısa cepken bulunur. Cepkenin göğsü, yakası ve kol ağızları işlenmiştir. Başında etrafına sarılmış, keçeden bir külah bulunur. Belinde, kuşağına sokulu büyük bir kama vardır.
Tuzsuz: Öldürdüğü kişilerle övünür. Her zaman ve herkesle dövüşmeye hazırdır.
Külhanbeyi: Çoğu kez tulumbacıdır. Yere tükürür, bıyık burar, fesini yana eğer. Mâni okur ve argo konuşur. Adı "Yanbastı Ali, Gevşek Mehmet ya da Çağanoz Salih'tir. Yan yan, çarpık, yalpa yaparak, nâra atarak yürür. Kıyafeti: (Çivi baskını oyununda) Fesinin üzerine yazma yemeni sarılıdır. Yarım Fransız pantolon giymiştir. Arkası basık, yumurta ökçeli iskarpinleri vardır. Göğsü açık, kolları sıvalı mintan üzerinde ceketini omzuna atmıştır.
Zeybek Efe: Heybetli görünüşleriyle, haydutluk efsanelerinin temsilcileri olarak görülürler. Kıyafeti: Mintan ve dize kadar bol şalvar üzerine cepken giyer. Belinde kuşak sarılıdır. Başında, etrafına dolanmış, kırmızı külah, ayağında çizme bulunur. Cepken tamamen, şalvarın da diz üzerine gelen bölümü nakışlıdır. Belinde, kuşağın arasına sokulu olarak, kama, piştov gibi silahlar taşır.
Cüce ya da Kambur: Bu oyuncu, Kavuklu ile birlikte ve onun arkasından yürüyerek meydana geldiği için kendisine "Kavuklu arkası" denir. Çoklukla Kavuklu gibi fakat onu gülünçleştirecek biçimde giyinir. Sırtında bir zenbil, elinde bir fener vardır. Çoklukla Kavuklu'nun oğlu, "emeksiz" denilen evlâtlığı ya da komşusunun çocuğudur.
Denyo: Denyo (Çingenece Denilo ya da Denyo), ruhsal hastalığı olan, aptal tiptir. Bir İstanbul mahallesinde halkın merhametine sığınmış, mahallelinin acıma duygusu ve hoşgörürlüğü karşısında bu duyguları istismar edecek kadar şımarmış ve yüzsüzleşmiş, küfürbaz, küstah bir mahalle çocuğudur. Çoğu kez başında önü yırtık, kulaklarına kadar geçmiş bir fes vardır. On-on beş parçadan oluşan donunun uçkurları ensesinden bağlanmıştır, ayağının birinde takunya, ötekinde eski bir terlik bulunur. Ucuna ip bağlı bir araba sürükler, kimi bir elinde bir Karagöz, öteki elinde bir Hacivat taşır.
Anadolulu-Rumelili Kişiler: Türk ya da Hırbo adıyla anılan Kastamonulu, Bolulu ile Kayserili, Eğinli, Rumelili (Muhacir), Laz, Kürt bu gruba giren kişilerdir. Bunlar kendi yöresel özellikleri, kıyafetleri, konuşmaları ile ön plana çıkarlar.
Müslüman azınlıklar: Arnavut, Acem, Arap bu gruba girer. Milletlerine ait özelliklerle ön plana çıkarlar.
Yahudi: Korkaktır, Kavuklu uzaktan dayak atar gibi yaptığında Yahudi gerçekten dayak yemiş gibi bağırır. Yaygaracıdır. Çoğu kez meydana elinde Tevrat okuyarak gelir, sağa sola okuyarak üfler. Kıyafeti: Başı hafif bir sarık ile örtülüdür, şalvar üzerine entari, belinde kuşak, gözünde gözlük, ayaklarında çedik pabuç vardır.
Ermeni: Çoğu kez udla gelir. Müzik, şiir gibi güzel sanatlardan hoşlanır, soylu, güngörmüş, başkalarını küçümseyen tavırlıdır. Kıyafeti: Ceketi, pantolonu ve yeleği siyah kumaştan yapılmış, ceketinin etekleri dizlerine kadar uzun bir giysi giyer. Beyaz gömleğinin yakasına, küçük, siyah bir papyon bağlamıştır. Başında fes, elinde ince bir baston ve ayaklarında parlak iskarpinler vardır.
Yahudi Rum: Frenk'e Orta Oyunu argosunda Balama denir. Balama, polka oynayarak oyuna girer. Doktorluk ve eczacılık yapar. Adı çoğu kez Nikolaki, Apostol, Gerkidis, Hıristaki Efendi, Niko, Kiryako olur. Kıyafeti: (Çivi Baskını oyununda) Beyaz kolalı gömlek, yakası çok büyük ve uzun, kırmızı bir kravat ile süslenmiş. Uzun bir silindir şapka, ayağında uzun burunlu iskarpin, üzerinde beyaz getr. Elinde ince, uzun baston vardır.
İLGİLİ İÇERİK