KADI BURHANEDDİN
Kadı Burhaneddin (1344-1398), şairlikle sultanlığı kişiliğinde birleştirmiş, XIV. Yüzyılın ikinci yarısında, Anadolu'da, Azerî yazı lehçesi özellikleriyle eser vermiş önemli ve ilgi çekici bir simadır. Kayseri Kadısı Şemseddin Mehmed'in oğlu olup bu şehirde 1344'te doğmuştur. Daha süt çocuğu iken annesi ölmüştür, öğretime de 4 yaşında başlamıştır. Arapça ve Farsça ile birlikte çağının belli başlı ilimlerini de öğrenmiştir. Babasıyla Şam'a, Mısır'a gitmiş, Hicaz'ı ziyaret eylemiş, buralarda hem öğrenimini ilerletmiş, hem de bazı tanınmış bilginlerin sohbetinde bulunmuştur. Memlekete dönerken babası Suriye'de ölmüştür. Kayseri'ye geldiğinde önce medresede ders vermiş, sonra da henüz 22 yaşında iken Kayseri Kadısı olmuştur (1366). Bu görevi başarı ile yapmıştır. Fakat bundan sonra maceralı, tehlikeler ve değişikliklerle dolu bir hayata atılmıştır. Birçok mücadele ve bunalım günlerinden sonra Eretnaoğullarından idare dizginini koparıp kendi sultanlığını ilân eylemiş, Sivas ve Kayseri bölgesinin hâkimi olmuştur (1382). Ama rahat yüzü de görmemiştir.
Kadı Burhaneddin Ahmed, adetâ aralıksız denebilecek şekilde, çekişmeler ve savaşmalar arasında yaşamıştır. Gözünü kırpmadan Mısır, Karaman, hattâ Osmanlı devletleriyle boy ölçüşmeye kalkmıştır. Timur'dan da çekinmemiştir. Nihayet Karayülük Osman ile Sivas ile Devriği arasında vukua gelen bir çatışmada yaralı olarak ele geçmiş ve hayatına son verilmiştir (1398).
Kadı Burhaneddin, sadece cesaretli bir küçük sultan değildir. Bilgin ve şairdir de. Hatta onun bu nitelikleri belki daha da önemlidir, iki bilimsel eseri bilinmekle beraber, bizi ilgilendiren yönü şairliğidir. Burhaneddin, İslâm dünyasının her üç büyük dilini o dillerde şiir yazacak kadar biliyordu. Ama en önemli eseri ve onu Azerî Edebiyatının ilk büyük şairleri arasına yerleştiren; Türkçe Divanıdır. Biricik nüshası Londra'da British Museum'da bulunan bu hacimli eser, onun hayatında istinsah (kopye) edilmiş (796/1393) süslü ve harekeli Selçuklu nesih yazısı iledir. 1500 kadar gazel, 119 tuyuğ, 20 rübaî ve birkaç da müfret'ten kuruludur. Şiirlerde mahlas mevcut değildir. Divan, o yüzyılın Azerî Türkçesi özelliklerini aksettirmektedir. Ama çağının bir Osmanlı şairi için de onun şiirlerini anlamak güçlüğü vardı, denemez. Geniş bir sözlük kapasitesi, vezin aksaklıklarına rağmen dile hâkimiyeti gözden kaçmaz. Tuyuğ nazım şekline de ilk defa burada tesadüf edildiği söylenebilir. Canlı, samimi ve tesirli bir üslûba sahip olan Kadı Burhaneddin'in şiirlerinde tasavvuf zevki, anlayışı ve kültürü de kuvvetlidir.
Kadı Burhaneddin'in şiirlerinden bir kısmı, Cenap Şehabeddin'in bir «Mukaddemesi» ile, İstanbul'da, 1922'de yayımlanmıştır. Türk Dil Kurumu, bu Divanı, tıpkı-basım olarak bastırmıştır (İstanbul, 1944). Son j olarak: Muharrem Ergin, Kadı Burhaneddin Divanı'nı özenli bir şekilde yayınlamıştır (İstanbul, 1980).
Netice olarak devlet idaresinde cesaret ve zekâsı, ilimde gayreti ve ihatası ve şiirde de zarafet, samimiyet, üslûp ve kabiliyeti ile Kadı Burhaneddin Ahmed, XIV. yüzyıl sonlarının değerli şahsiyetlerinden biridir...
PROF. DR. ABDULKADİR KARAHAN, TÜRK KÜLTÜRÜ VE EDEBİYATI, MEB YAYINLARI,
İSTANBUL 1998,s.261-262,
İLGİLİ İÇERİK
KADI BURHANEDDİN HAYATI ve ESERLERİ
KADI BURHANEDDİN HAYATI ve ESERLERİ
KADI BÜRHANEDDİN-TUYUG İNCELEMESİ
KADI BURHANEDDİN - TUYUĞ ÖRNEKLERİ
KADI BURHANEDDİN - GÖNÜLÜME BEN DEDİM Kİ KANDESİN
KADI BURHANEDDİN - HEVA Kİ ŞOL SENEMÜN ...
KADI BURHANEDDİN - ÖLMÜŞ TENÜME AŞKI ...
KADI BURHANEDDİN - TUYUĞ ÖRNEKLERİ