ŞARKI
Şarkı, biçim bakımından murabba'a benzer. Dörtlüklerden kurulur, şarkılarda da temel uyak her dörtlüğün dördüncü dizesinde yinelenir. Genellikle uyak düzeni şöyledir:
aaaa— bbba— ccca — ddda...
Bu temel uyak kimi zaman ilk dörtlüğün ikinci dizesinde de olur Bu durumda ilk dörtlüğün ikinci ve dördüncü dizeleri, öteki dörtlüklerin dördüncü dizesi olarak yinelenir ki buna nakarat denir. Uyak düzeni şöyledir:
a a(makarat) a a(n) — bbba(n) — c c c a(n) — ddda(n)...
Nakaratsız şarkılar da vardır. Uyak düzeni şöyle olur:
baba — ccca — ddd a—e e e a ...
İlk dörtlüğün üçüncü dizesi uyaksız olan şarkılar da vardır: Böyle şarkıların uyak düzeni şöyledir:
aaxa — bbba — ccca — ddda...
a a x a(n) — b b b a(n) — c c c a(n) — ddd a(n)...
Şarkı biçimi Türk edebiyatında doğmuştur. Bestelenmek için yazılır. Bundan dolayı bent sayısı azdır.
Bestelenecek şarkılar, müzik usullerine uyan kalıplarla özellikle mefûlü mefâ'îlü mefâ'îlü fa'ûlün kalıbıyla yazılır. Müzikte, şarkıların üçüncü dizelerine miyân ya da miyânhâne adı verilir. Sözün ve bestenin en dokunaklı yeri bu dizeye denk getirilir.
Divan edebiyatında en güzel şarkıları Nedim yazmıştır. Nedim'in şarkılarının dili, gazel ve kasidelerine göre çok sadedir.
Şarkılarda konu genellikle aşk, sevgili, içki ve eğlencedir.
CEM DİLÇİN, ÖRNEKLERLE TÜRK ŞİİR BİLGİSİ, TDK YAYINLARI, ANKARA 1997, S241
***
- Genellikle aşk, içki, eğlence konularında yazılan dörtlüklerle kurulan nazım biçimidir.
- Biçim Bakımından “murabbaya benzer.
- Çoğunlukla bestelenmek için yazılır.
- Bu biçim de tuyuğ gibi yalnızca Türk Edebiyatına özgüdür.
- Türk Halk Edebiyatı’ndaki türkü nazım biçimine benzer.
- Şarkıların üçüncü dizelerine meyan, dördüncü dizesine nakarat denir. Meyan dizeleri aynı zamanda şarkının en güzel dizeleridir.
- Genellikle, 3-5 benttir, çok uzun olmaz. Şarkıların dili türküler kadar sadedir.
- Türk Edebiyatında ilk şarkı örnekleri 17. yüzyılda Nâilî Divanı’ndadır. 18. yüzyılda Nazîm, Nedim, Şeyh Gâlib, 19. yüzyılda Fâzıl, Endumnlu Vâsıf, Pertev Paşa, Leylâ Hanım, Fatin Efendi, Osman Nevres, Şeref Hanım, Âsaf Mahmud Celâleddin Paşa ve 20. yüzyılda Yahya Kemal şarkı literatürüne geçmiş önemli adlardır.
- “Şarkı” biçiminin en güçlü şairi Nedim’dir.
ŞARKI ÖRNEĞİ
İzn alıp Cuma namazına deyu mâderden
Bir gün uğrulayalım çerh-i sitem-perverden
Dolaşıp iskeleye doğru nihan yollardan
Gidelim serv-i revanim yürü Sadabâd'a
Bir sen ü bir ben ü bir de mutrib-i pakize-eda
İznin olursa eğer bir de Nedim-i şeyda
Gayrı yâranı bugünlük edip ey şuh feda
Gidelim serv-i revanim yürü Sadabâd'a
Bir safa bahşedelim gel şu dil-i nâşâde
Gidelim serv-i revanim yürü Sadabâd'a
İşte üç çifte kayık iskelede amade
Gidelim serv-i revanim yürü Sadabâd'a.
Gülelim, oynayalım, kâm alalım dünyadan
Mâ-i tesnim içelim çeşme-i nev-peydadan
Görelim âb-ı hayat aktığın ejderhadan
Gidelim serv-i revanim yürü Sadabâd'a
Geh varıp havz kenarında hirâman olalım
Geh gelip kasr-ı cinan seyrine hayran olalım
Gâh şarkı okuyup gâh gazelhan olalım
Gidelim serv-i revanim yürü Sadabâd'a
NEDİM
İLGİLİ İÇERİK
ŞARKI ÖRNEKLERİ-YAHYA KEMAL BEYATLI
