MESNEVİ - MESNEVİ-3

MESNEVİ-3

Mesnevinin sözlük anlamı “ ikişer ikişer, ikili” demektir. Her beyti kendi içinde uyaklı ( aa bb cc dd...) uzun nazım biçimidir. Bir anlamda Divan Edebiyatı’nda manzum hikâyelerin yazıldığı bir biçim olarak da tanımlayabiliriz. Özel olarak, M evlâna ’nın 25618 beyit olan ve 6 cilt tutan ünlü tasavvufî yapıtı da bu adla amlır.

Mesnevi, nazım biçimi olarak İran edebiyatının malıdır. Arap ve Türk Edebiyatı’na İranlılardan geçmiştir. Araplar mesneviye, iki dize birbiri ile uyaklı olarak birleştiği için müzdevice adını verirler.

ÖZELLİKLERİ

• Divan şiirinde anlam ve kavramlar bir beyitte tamamlandığı için, şair, her beyite iki uyak bulmak zorunda olduğunda mesnevi en kolay nazım biçimi sayılır, r Kimi Divan şairleri ( BÂKİ, Nef’i, Nedim, Naili) mesnevi şeklini hiç kullanmamışlardır.
• Mesneviler “aşk, dini ve tasavvufî, ahlaki-öğretici, savaş ve kahramanlık, bir şehri ve şehrin güzelliklerini anlatma, mizah” gibi türlü konularda yazılmıştır. Divan Edebiyatı’nda roman ve hikâye gibi türler olmadığı için mesneviler bir Bakıma bu türlerin yerini tutmuşlardır.
• Aynı şair tarafından yazılmış beş mesneviye “Hamse” adı verilir. Hamse sahibi olarak tanınmış önemli divan şairleri: Ali Şir Nevâi, Taşlıcalı Yahya, Nev’i-zâde Atâi’dir.
• Türk Edebiyatı’nda ilk uzun mesnevi 11. yüzyılda Yusuf Has Hacib'in “Kutadgu Bilig” adlı eseridir... Bu eserin yapısına Bakıldığında uygun yerlere dörtlükler yerleştirilmiş, sonunda da kasideye benzer parçalar konulmuş, 6645 beyitten oluştuğu görülür. Başında münacat, nât ve eserin sunulduğu Tabgaç Buğra Han'a övgüler ile başlar. Bu yapısına Bakıldığında eksiksiz bir mesnevi örneği görmemiz mümkündür...
• 13. yüzyılda Mevlâna’nın yazdığı 25618 beyittik Mesnevî-i Manevî adlı eseri Farsça olduğu halde Türk şairleri üzerinde, Anadolu'da derin etkiler bırakmış ve örnek alınmıştır.
• 13. yüzyıl sonunda Şeyyâd Hamza’nın yazdığı “Yusuf u Züleyhâ” adlı 1529 beyittik mesnevi de ilk aşk mesnevisidir...
• 14. yüzyılda Anadolu'nun önemli mutasavvıflarından Yunus Emre de “Risâletü'n Nushiyye” adlı eserini mesnevi olarak yazmış ve bu eser 573 beyitten meydana gelmiştir...
• Âşık Paşa’nın 12.000 beyittik “Garîbnâme” eseri Mevlâna örnek alınarak yazılmış, hikâyeler ve içeriğindeki gazellerle ahlâkî ve tasavvufî bir eserdir...
• 15. yüzyıldan itibaren Türk Edebiyatı’nda mesnevi hızla gelişmiştir. Bu dönemde Ahmed-i Dâ'i'nin “Çengnâme”si, Süleyman Çelebi'nin “Mevlid”i, Şeyhî'nin “Husrev ü Şîrîn”i ve “Harnâme”si unutulmayacak ve önemli eserlerdendir...
• 16. yüzyılda üstad Fuzuli’dir... 440 beyitlik “Beng ü Bade” adlı mesnevisinde afyonla şarabı karşılaştırmış ve çeşitli yiyecek ve içecekleri kişileştirerek onları maceralara sürüklemiştir. 1535'de yazmış olduğu “Leylâ vü Mecnûn” (3036 beyit) eserini de mesnevi edebiyatının şaheserlerinden saymaktayız. Bu eserinde, Leyla ile Mecnun'un tutuldukları maddi (dünyevî) aşkın daha sonra İlahî aşka dönüştüğüne tanık oluruz... “Sohbetü'l-Esmâr (Meyvelerin Sohbeti)” adlı eseri de 200 beyitten oluşan bir mesnevidir...

Konularına göre en tanınmış mesnevilere şunları örnek verebiliriz:

• Aşk: Leyla ve Mecnun, Hüsrev-ü Şirin, Yusuf-u Züleyha
• Mizahi – Eleştirel: Hamame.
• Dini – Tasavvufî: : Mevlid, Risaletün Nushiye, Hüsn-ü Aşk
• Ahlakî - Öğretici - Eğitici: Kutadgu Bilig, Garipname, Kabusname
• Tarihi mesnevi: İskendemame.
• Didaktik: Hayrabat, Mesnevi

İLGİLİ İÇERİK

MESNEVİ NEDİR ve ÖRNEKLERİ

FUZULİ'DEN GAZELLER - MESNEVİ