GEVHERİ HAYATI ve ŞİİRLERİ

GEVHERİ HAYATI ve ŞİİRLERİ

?-1720 ?

Asıl adı Mustafa'dır. Kesin tarih ve belgeler yoksa da 17. yüzyılın ortalarında doğduğu, oldukça uzun yaşadığı ve 1720'lere doğru öldüğü tahmin edilmektedir. Saz şairleri, geleneği onu Kırım'lı saymaktadır. Yurt içinde çok gezdiği, Şam ve Arabistan'a gittiği, Rumeli serhatlerinde ve bilhassa Eğre'de (belki ordu hizme­tinde) bulunduğu şiirlerinden anlaşılmaktadır. Nerede öldüğü bilinmiyor.

Gevheri, kasaba ve köy şairleri gibi değil, az çok okumuş bir ozandır. İstan­bul'da bulunmuş 1688'de Padişahı ziyaret eden Kırım Hanı Selim Giraya bir şiir sunmuş ve onunla yakınlık kurmuştur, Bir süre divan kitabeti hizmeti görmüştür. Üst zümre şairlerinin dil, üslûp ve mazmunlarına heveslenerek o yolda pek çok şi­ir yazmıştır.

Gevheri" de Âşık Ömer ve Karacaoğlan gibi halk edebiyatının şöhretli bir şairi­dir. Adını, yüksek çevrelere duyurmuş ve bazı manzumeleri tezkirelere de geç­miştir. Saz şairleri ise onu en büyük üç dört ustadan biri diye saymıştır.

Böylece iki kültürlü iki üsluplu olan Gevherî'nin şiirleri, birbirinden oldukça uzak iki tarz içinde toplanabilir:

a) Divân tarzında yazdığı divan'lar, müstezâd'l&T ve birkaç semai.

b) Saz şairleri tarzında koşma, türkü, türkmânîve tecnisvs.

Halk şairlerinin fâiîâtün fâiîâtün fâiîâtün fâilün vezniyle yazdıkları divânlar üst zümre şairlerininkinin aksine şiirlerin toplandığı kitap değil, bir çeşit nazım şekli ve tarzıdır. Yani bir tek şiire "divan" denilmektedir. Bu şiirler asıl divan şi-irindeki nazım şekillerinden murabbaları andırmaktadır. Bunlar bestelenmek üzere yazılmış (şarkı gibi) parçalardır. 16. ve 17. yüzyılın bazı halk şairleriyle bir­likte bilhassa Gevheri ve Âşık Ömer, birçok "divan" yazmışlardır.

Böyle manzumelerinde divan şairlerini taklit özentisi bulunan Gevheri, yeni ve kuvvetli bir şahsiyet göstermemiştir. Tersine, öz duyuşlarından ve halk zevkin­den hayli uzaklaşarak şiirinin cevherini bozmuştur. Üstelik aruzlu şiirlerinde bol kullandığı yabancı söz ve tamlamaları bazen hece şiirlerine de karıştırmıştır.

Gevheri şüphesiz, asıl gücünü, heceyle söylediği şiirlerde göstermektedir. Bunlardaki zevkli konuşma Türkçesi halktan alınmış hayaller, deyişler, mecazlar ve duyuşlarla Örülerek çarpıcı şiirler meydana getirilmiştir. Söz gelişi, sevgilisini, en eski Türk şiirlerinde ve Özellikle Dede Korkut’ta görüldüğü gibi kaz ve kuğu'ya, benzettiği olur.

Bazı parçaları onun bir ordu şairi gazi-ozan olduğunu da düşündürüyor. Bunlar­da bre! hey! diye başlayan pervasız söyleyişler, sevgiliyi kale'ye benzetişler ve yiğitçe edalar göze çarpıyor. Alaycı şathiyeleri ve zamaneyi hicvedişleri ile de tanınan Gevheri yaşadığı çevreleri, tanıdığı kişi ve zümreleri samimiyetle anlatabiliyor.

Gevheri"nin, divan tarzı şiirlerinde Fuzûli etkisi kesindir; hece şiirlerinde ise 17. yüzyıl başlarında yaşamış olan Kuloğlu'nun izleri görülmektedir. Bu iki şâir Gevhe­rî'nin duygu ve mizacına uygundur. Nitekim şairimiz de onlar gibi, aşk ve gurbet acısından ve sevgilinin cefasından koşmalar, türküler dolusu yakınmaktadır.

KOŞMA

İLGİLİ İÇERİK

GEVHERİ METİN İNCELEMESİ