İSMET ÖZEL HAYATI ve ESERLERİ

İSMET ÖZEL (1944-...)

Kayseri'de doğdu. Hacettepe Üniversitesi Fransız Dili ve Edebiyatı'ndan mezun oldu. Devlet Konservatuvarı'nda Fransızca okutmanlığı, gazetelerde köşe yazarlığı yaptı.

Edebî kişiliği

1963'ten itibaren şiirleri yayımlanmaya başladı. Edebiyat yaşamında 1970'lerin ortalarına kadar devrimci sol düşünceden beslenen eserler verdi. 1960 kuşağı şairlerinden İsmet Özel, İkinci Yeni deneylerinden yararlanacak, taze buluşları yoğun söyleyişleri ve mistik bir hava yaratma ustalığıyla dikkat çekti, İkinci Yeni Şiirini en iyi özümlemiş, kendi sesini en çabuk bulan şairlerden biriydi. Yabancılık ve başkaldırı İsmet Özel şiirinin iki izleğini oluşturur. İsmet Özel, İkinci Yeni Şiir'den toplumcu şiire ve İslami dünya görüşüne bağlanırken kendisi olabilen usta işi bir şiir geliştirmiştir.

Daha önce yayımladığı "Geceleyin Bir Koşu"dan sonra yetmişli yılların yazarları arasına "Evet İsyan"la katılan İsmet Özel, bu kitabına "Cinayetler Kitabi", ilk üç kitabını bir arada bastırdığı "Şiirler", "Celladıma Gülümserken", "Erbain"i (4 kitabı bir arada) eklemiştir.

Ataol Behramoğlu onun "Evet İsyan” kitabını değerlendirirken şöyle der: "Hiç kuşkum yok ki, toplumcu şiirimizde yeni bir söyleyiş tadı, bir ufuktur. Özellikle üslubunun, kendinden sonraki genç şairler üzerindeki geniş etkisi bunun açık bir kanıtıdır." Onun "Evet isyan, Kan Kalesi, Partizan, Çağdaş Bir Ürperti" gibi şiirlerinin isimleri bile kanı, siyaseti çağrıştırmaktadır. Bu şiirlerinde apaçık bir gazete ve bildiri dili ve şiirli bir üslup kullanmıştır. İsmet Özel, 1974'te fikrî ve ruhi bir değişim yaşayarak yazı hayatına İslami düşünce çerçevesinde devam etti.

Yalnız İslami düşünceye bağlı şiirleri bazı kavramların yer değiştirmesinden öteye geçmez. Belki toplumcu sosyalist imaj ve simgelerin yerini, İslami simgeler alır.

Eserleri:

Şiir:

Geceleyin Bir Koşu,
Evet isyan,
Cinayetler Kitabi,
Celladıma Gülümserken,
Erbain,
Bir Yusuf Masalı,
Of Not Being A Jew

Deneme-söyleşi-mektup:

Üç Mesele,
Şiir Okuma Kılavuzu,
Zor Zamanda Konuşmak,
Taşları Yemek Yasak,
Bakanlar ve Görenler,
Faydasız Yazılar,
Surat Asmak Hakkımız,
Tehdit Değil Teklif,
Sorulunca Söylenen,
Cuma Mektupları,
Tahrir Vazifeleri,
Neyi Kaybettiğini Hatırla,
Ve'l-Asr,
Bilinç Bile İlginç,
Tavşanın Randevusu,
Kırk Hadis,
Çenebazlık

Güvender Yayınları, Türk Edebiyatı

İLGİLİ İÇERİK

ŞİİRLER

İSMET ÖZEL ŞİİRLERİ

İSMET ÖZEL'İN TÜRK ŞİİRİNE GETİRDİĞİ YENİLİKLER

İSMET ÖZEL'DEN ŞİİRLER

İSMET ÖZEL KİMDİR?

İSMET ÖZEL ŞİİRİ VE POETİKASI

EDEBİ KİŞİLİĞİ VE BUNA ETKİ EDEN FAKTÖRLER

İsmet Özel, insan araştırmasının bir dalı olarak nitelendirdiği şiire emek vermeye başladığı dönemlerde Batı edebiyatını da takip etmiş ve kendi ülkesindeki edebiyatla da kıyaslamalar yapmıştır.

Türkiye’deki edebiyatın ülkenin siyasi çalkantılarının iniş çıkışlarına sıkı sıkıya bağlı olmasından ve ülkedeki siyasi değişmelerin tepeden inme şekli ile kabul edilmesinden şikayetçi olan Özel, şiiri kendine temel uğraş olarak seçerken
siyasi ve toplumsal her tur konuyu şiirinin dışında tutmuştur. O, şiirin gündelik düşüncelerin birebir karşılığıyla uyum içinde olması fikrine karşı çıkmıştır. “Gündelik hayal şiiri öldürüyorsa, zedeliyorsa, şiir de gündelik hayatı öldürmelidir”[5] fikrinden yola çıkan Özel, şiiri verilen şanlarda en iyisini yapma niyetinin bir sonucu olarak nitelendirir. Gündelik düşüncelere ve gündelik hayata karşı çıkarak, şiirin gündelik hayatı öldürmesi gerektiği düşüncesine bağlı olan İsmet Özel, Müslümanlığı gündemine sokan öğenin yine şiir olduğunu söyler.

Özel’in içinde yaşadığı ailede kendisinden büyük beş kardeşinin eğitim görüyor olması ve Cumhuriyet rejiminin ilk dönemlerindeki eğitim düzeylerinin havasını solumuş olması edebi kişiliğinin temellerinin atılmasına zemin hazırlamıştır. Daha önemlisi, içinde kitaplar bulunun bir evde bulunan Özel’in, her türden kitaba merak salmış olması da edebi kişiliğinin oluşmasında etkili olmuştur.

Özel’in çocukluk ve yetiştirme yıllarında karşılaştığı anlayışlar içinde Müslümanlık ağırlıklı bir yere sahip değildir. Müslüman bir ailenin çocuğu olmasına rağmen ebeveynleri tarafından dindar yetiştirilmek gibi Özel bir çabayla da karşılaşmamıştır. Bu nedenle Müslümanlık onun gündeminin dışında kalmıştır. Ancak Özel, şiiri kendisi için esas uğraş edinmeye karar verdiği zaman da düşüncesine bir dayanak arama isteğine kapılır ve inandığı şeylerin bilgisini edinmeye yönelir. Bunun içîn Kur’an-ı -Kerim’i okumaya başlar (1961). Bu yıllarda dini düşüncenin nitelikleri hakkında bilgilenme sağlamamış olduğundan büyük bir düş kırıklığı yaşar. Kur’an-ı Kerim’de aradığını bulamamanın hissini yaşayan Özel, din aleyhtarlığının insan için en uygun tutum olduğu sonucuna varır.Ona göre; “Her türlü din insan zihninin geliştirilebilir ve işlenebilir tarafına yönelmiş bir terördür.[6]” Bu düşünceden hareketle Özel’in, şiir yazabilmenin ön koşulu olarak ‘şairin uyanıklığını” ön plana çıkardığını görmüş oluruz. Şairi ayık tutmanın imkanını ise dînden uzak kalmakla açıklayan Özel’de dinin bütün görünümlerinden uzak bir tulum geliştiği gözlenir.

1960’lı yıllarda yaşının gereğine uygun şekilde dünyaya merakla, heyecanla bakmaya başlayan Özel, Türkiye’de çok sayıda insanın ilgisini çeken Varoluşçuluk, Marksizm, Psikanaliz, Sürrealizm gibi akımlarla tanışıp ve bunları okuyarak, araştırarak ve tartışarak öğrenir.

1960 döneminin Türkiye’de sol düşüncelere ve sosyalizam tezlere hürriyet getirmesi İsmet Özel’in sosyalizam düşüncelere meyletmesine olanak tanır. Sosyalist yazarların dönemde uğradıkları kovuşturmalardan etkilenen İsmet Özel, doğru bildikleri yolda sıkıntıya katlanan bu yazarlara büyük bir değer vermeye başlar. Döneminin toplumsal ve siyasi olaylarıyla yakından ilgilenir. Bu sırada okuduğu Siyasal Bilgiler Fakültesi Fikir Kulübü’nde, benzeri gençlerle etkin görevlerde bulunur. Fikir Kulübü adı altında sosyalist söylemlerle etkili konuşmalar yapar. Özel bu konuşmaları üst perdeden lafazânlık şeklinde yapar. Bu dönemde siyasetin ne teorisi ne de pratiğine karşı aslında derin bir ilgisi bulunmamaktadır.

1963 yılında arkadaşı Ataol Behramoğlu’nun etkisiyle TİP’e (Türkiye İşçi Partisi) üye olur. Bu üyelik döneminde şiir yazmaya devam eden İsmet Özel’in şiirleri “Yelken” dergisinde yayınlanır. Şiirleriyle yüz yüze gelenlerin dünya ile ilgilerinde yeni bîr açılımı, bir rahatsızlığı fark etmeleri için imgeye dayalı şiirler yazar. Şiirini oluştururken onun devrimci niteliğine, önem veren Özel aynı zamanda devrimin şairi olmak zaafına da düşmemeye özen gösterir.

1966 yılının siyasi gelişmeler bakımından yoğun bîr yıl olması sonucunda Özel’in kendi içinde iniş çıkışlar ve burukluklar doğduğu görülür. Değişen dönemin şartlarına bağlı kalınarak insanlarda sürekli olarak kalabilecek, insanın içinde her türlü dalgalanmadan etkilenmeyecek bir mutlak aramaya başlar.

1969 sonbaharında sakıncalı er olarak yaptığı askerlik dönüşünde, siyasi yozlaşmanın arttığı, bîr kariyerizm batağında çırpınan çok sayıda sosyalistin olduğunu görür. Siyasi olayların yüzeyselleşmesine rağmen Özel mihverini (derinlik) arama konusundaki ısrarını sürdürür. Bu arayış içinde şiirin sağlam bir kalkan olduğu görüşüne sıkı sıkıya bağlanır.

İsmet Özel, 26 yaşındayken 12 Mart 1971 muhtırasıyla gelen askeri müdahale sonucunda zihnini meşgul eden meselelere farklı bîr bakış açısıyla bakma imkânı bulur. O zamana kadar İsmet Özel, düşünülmüş olanı yürürlüğe koyduğunu, bundan sonra nasıl düşünüleceğini bilmeyi göze almayı kendisi için tatmin edici bir nitelik olarak belirler. 1971 yılına kadar dünya görüşlerinin dayandıkları teorileri hesaba katarak, soruşturan özelliğe sahip şiirler yazan Özel bundan sonra, kendi düşündükleri üzerinden şiir yazma amacı güder.

Sıkıyönetimle toplum üzerindeki baskının artması, bir yasaklar döneminin yaşanıyor olması, insanlar arasında kendini güvenlik içinde hissedememe duygularının yayılmasında etkili olur. Kendini güvenlik içinde hissedemeyen insanlardan birisi de İsmet Özel’dir. İsmet Özel, hep korku ve tedirginlik içinde olmadan yürüyebileceği bir yol davranışlarının doğruluğu karşısında güvenli bir ortam arayışına girer. Bu arayışı sonunda İslami itikadın Allah inancına ulaşır. Müslüman, olmakla içine düştüğü yalnızlıktan ve modern bîr insan olmaktan kurtulduğunu düşünür. İsmet Özel’in bu dönemde kaleme aldığı şiirlerinde de bu yalnızlığın ve geçiş aşamasının izleri vardır. Özel İslami düşüncede edebiyat dünyasında önemli bir yere sahip Sezai Karakoç ile tanışır. Özel, sosyalist olarak ulaşamadığını anladığı hedeflerin, Müslüman olarak ulaşabileceği kapanına sıkışması ile Yeni Devir gazetesinde günlük fıkralar yazmaya başlar. Yazılarında İslami mücâdeleden, Türkiye de ulaşılması dilenen İslami hayat tarzının meselelerinden söz açar. 1977-1979 yıllarında Türkiye’deki Müslümanlık meselesini ne şekilde anlatabileceğini bilememenin verdiği tedirginlikle günlük fıkra yazarlığına ara verir. 1980 askeri darbesinin yaşandığı dönemde Yeni Devir gazetesinde tekrar fıkra yazarlığına başlar. Bir yıl burada gazete yazarlığı yaptıktan sonra 1984 yılında bu gazetede kaleme aldığı yazılarını “Zor Zamanda Konuşmak” adlı kitabında toplar.

“Zor Zamanda Konuşmak” sadece askeri rejimin baskılarını anıştırma çabasıyla kitabın adına yakıştırılmamıştır[7]. Yazarın “zor zaman”dan algıladığı şey dünya şartlarına teslimiyete varan insanın yılgınlığı ile İlgilidir. Bu eser, Müslüman olsun olmasın Türkiye’de yaşayan ve okuma yazma dünyasıyla bağlantısı olan herkese ulaşabileceğini düşündüğü yazılarının bir araya getirilmesinden ibarettir. Yazarın buradaki amacı, içinde yer aldığımız ülkenin ve medeniyetin birçok meselesine Müslüman bir yazarın hangi yaklaşımla eğildiğini dosta düşmana gösterme çabasıyla sınırlıdır.

Özel’e göre Müslüman olarak ilk görevimiz kendimiz gibi Müslüman olan kişilerin bizim eylemlerimiz dolayısıyla tehlikeye düşmelerini önlemektir. Bu ilkeden yola çıkarak herkesin kendi konumunu ve durduğu yeri iyi bilmesi gerektiğinden söz eder. Bu anlayıştan hareketle “Üç Mesele”, “Taşları Yemek Yasak”, “Cuma Mektupları”,
“Tahrir Vazifeleri”, “Faydasız Yazılar” gibi belli başlı eserlerinde kendine muhatap olarak aldığı (bilhassa Müslüman) okuru ile bir bağ geliştirerek bu konumu onlarla birlikte kurmayı amaçlamıştır.

Müslüman dünya görüşüne bağlanan yazar, gördüğü haksızlıklar karşısında haksızlığa uğramayı tercih eden tarafta yer alır. Buna bağlı olarak haksızlığı işlemek veya haksızlığı ortadan kaldırmak niyetinde olmamıştır. Ancak Türkiye’de yüzyıllar boyunca doğru ve haklı uğruna birçok mahkûmiyeti göze alan insanların arasında yer almak gayesiyle ve okurları arasında da bu insanların bulunduğuna dair taşıdığı inançla İsmet Özel kendini bir siper olarak ortaya koyar[8]. “Surat Asmak Hakkımız” ile otoriteye ya da kendini otorite yerine koyan unsur karasında tapılacak bir şey ya da yapılması gereken bir şeyi ele alan yazar bu eserinde politik bir tavır sergiler. Yine “Zor Zamanda Konuşmak” adlı eseriyle haklı olmayan otoriteyi ve kurumları tecrit etmek biçiminde ele alarak aynı politik tavrı sürdürmüştür. “Tavşanın Randevusu” adlı eserinde ise trajik halimizi komik kılan çözümsüzlüğün vehamet derecesini ele almış ve eseri bir ümit ışığı taşıma mecburiyetine büründürmüştür.

Şairin eserlerinde derin düşünmeye ve sorgulamaya dayalı uzun cümlelerin kurulu olduğunu, üslubunun Batı’nın etkisinde kalınarak eserlerine yansıdığını görmekteyiz. Biraz da anlaşılır olmanın dışında bir amaç taşıyan İsmet Özel’in, eserlerinde bu amacı gerek kullandığı Batı tarzı kavramların çokluğu gerekse kendisi için yazdığı anlayışı ile hayata geçirdiğini görürüz. Yazara göre sanat hep aslı aramaktı ve sanatçılar için “ben neyim” sorusu temel soru olarak alındığı takdirde aslı arama diye bir şeyin söz konusu alabileceğini savunur. Yazar dili özenle kullanmaya gayret eder. Gerek şiirlerinde gerekse diğer eserlerinde kurduğu cümlelerde sözcükleri bir süzgeçten geçirerek ayıklamaya tabi tutar.