AHMET CEVDET PAŞA HAYATI ve ESERLERİ

AHMET CEVDET PAŞA KİMDİR?

Tarihçi (1822 - 25 Mayıs 1895). Bulgaristan'ın Lofça kasaba­sında doğdu. İlk ve ortaöğrenimini memleketinde yaptıktan sonra İstanbul'a geldi; medrese öğrenimini sürdürürken Mu­rat Molla Tekkesinde Farsça, Hendesehane'de matematik ve kozmografya dersleri aldı, Fransızca öğrendi (1839-45). Kısa süre kadılık ve müderrislik yaptıktan sonra Maarif Meclisi üyeliği, Darülmuallimin (öğretmen Okulu) müdürlüğü (1850), Encümen-i Dâniş üyeliği (1851), Vak'anüvislik (1855), Meclis-i Âli-i Tanzimat üyeliği ve Arazi Komisyonu Reisliği (1857) görevlerinde bulundu. 1865'ten sonra Vezir rütbesiyle Halep, Bursa, Maraş, Yanya valiliklerine gönderildi. Birkaç kez Ad­liye, Maarif, Evkaf nazırlıkları yaptı. Devlet Şûrası Başkan yardımcılığına seçildi. Bir hafta kadar da Nazırlar Heyeti Başkanlığına getirildi. 1855'te Vakanüvislik görevi verilen Cevdet Paşa, İmparatorluğun 1774-1825 yılları arasında ya­şadığı olayları kaleme alırken Montesquieu (1689 - 1755), Michelet (1798 - 1874) gibi Fransız tarihçilerinin getirdikleri yöntemleri uygulama çabası göstermiştir. Yalnız gözlemler­le yetinmeyerek, olayların hem doğrusunu araştırmış, hem nedenleri ve sonuçları üzerinde değerlendirmeler, karşılaş­tırmalar yaparak sentezci tarih anlayışına doğru önemli adım­lar atmıştır. Yapıtın giriş bölümünde imparatorluğun yükse­liş, duraklama ve çöküş dönemlerinde dayandığı sınıf ve ta­bakaların durumlarını incelemesi, ilgi düştükçe Avrupa dev­letlerinin birbirleriyle olan ilişkilerini söz konusu etmesi ta­rih anlayışının yenilikçi yönleridir. Öte yandan Fuat Paşa ile birlikte yazdığı Kavaid-i Osmaniye ile Agâh Sırrı Levent'in belirttiği gibi, geleneksel dil yapısını kırmayı düşünmeden Osmanlı dilinin kurallarını saptayarak Türkçe, Arapça ve Farsçadan oluşmuş üç yönlü bir dilbilgisi meydana getirmiştir.

BAŞLICA YAPITLARI: Kavaid-i Osmaniye (1851); sadeleş­miş basımı Kavaid-i Türkiye adıyla (1873), Belâgat-i Osmani­ye (Osmanlı Edebiyatı Bilgileri, 1881), Tarih-i Cevdet (12 cilt, 1854-1885), Kısas-ı Enbiya (Peygamberler Tarihi, 12 cilt, 1874 - 1888), Kırım ve Kafkas Tarihçesi (2. bas. 1889 - 1890).

KAYNAKLAR: F. Aliye (A. Cevdet Paşa ve Zamanı, 1901), M.Ş. Ülkütaşır (Ahmet Cevdet Paşa, Hayatı, Şahsiyeti, Eser­leri, 1945), Prof. Ebülulâ Mardin, (Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, 1946, 1948), Ahmet Hamdi Tanpınar, (Cevdet Paşa Hakkında Düşünceler, İstanbul Dergisi, 14, 15, 16. sayılar, 15 Haziran -15 Temmuz 1945).

KAYNAKLAR: Şükran KURDAKUL, (Şairler ve Yazarlar Sözlüğü).