ŞEYH GALİP - YİNE ZEVRAK-I DERUNUM KIRILIP KENARAE DÜŞTÜ TAHLİLİ

 ŞEYH GALİP - YİNE ZEVRAK-I DERUNUM KIRILIP KENARAE DÜŞTÜ TAHLİLİ

GAZEL

Yine zevrâk-ı derûnum kırılıp kenâre düştü
Dayanır mı şişedir bu reh-i sengsâre düştü.

O zaman ki, bezm-i canda, bölüşüldü kâle-i kâm
Bize hisse-i muhabbet, dil-i pare pare düştü

Gehi zih-i serde desti, geh ayağı koltuğunda
Düşe kalka haste-i gam, der-i lûtf-ı yâre düştü.
 
Erişüp bahâre bülbül, yenilendi sohbet-i gül
Yine nevbet-i tahammül, dil-i bikarare düştü.

Meh-i bürc-i arızında gönül oldu hâl'e mail
Bana kendi taliimden bu siyeh sitâre düştü.
 
Süzülüp ol çeşm-i âhû, dedi zevk-ı vasla yâhû
Bu değildi neyleyim bu yolum intizare düştü.
 
Reh-i Mevlevi'de Galib, bu sıfatla kaldı hayran
Kimi terk-i nâm u şâne, kimi i'tibâre düştü.
 
ŞEYH GALİP

GÖNLÜMÜN GEMİSİ

Şeyh Galib'in bu yazımızda bir gazelini anacağım. Böylece, senaryo film, hikâye, resim yapıcı ve yazıcılarımıza, çizgiye, fi­güre, kaleme gelir yeni Şeyh Galip sunuşları olacak.

Güzel bir besteyle musiki hazinemizi süsleyen bu gazel, bir bakıma, Kulekapısı'nda yatan Mevlevi şeyhi büyük şairimizin hayat hikâyesi, bir bakıma da yaşama, inanç ve felsefesinin, di­van mazmunları içerisinde harikalı bir yorumudur.

Divan şiirimizin üslup ihtişamı bakımından da en parlak ör­neklerinden olan bu şiir," musammat" denilen iç kafiyelerle zenginleşmiş, ahengiyle, (her beyit) dörtlük'ler gibi de okuna­bilir. Şiirin nadide cevherlerini beyit beyit sunmaya çalışalım:

1-"Zevrâk-ı derûn":İçimin, gönlünün gemisi..." reh"=yol. "Seng-sâr"=taşlık, kayalık. Şair, gönlünün kırıklığını, gamım, hüznünü, bir geminin kenara, kuma oturması, kayaya çarpıp kı­rılması gibi tasarlıyor. Sırçadan (şişe) olan bu gönlün, taşlık yola (bu kadar ıstıraba, çileye, aşk derdine) elbette dayanamayacağı­nı belirtiyor. Yılgın (pasif) bilinen ıstırap, burada bir geminin devimsi parçalanışı halinde, göz önünde bir yıkılış gibi ele alınıyor.

2-"Kâle-i kâm"=Zevk alma, mutluluk kumaşı... "bezm-i can"= Canlar (mutasavvıflar, Mevleviler) meclisi. Daha doğru­su, canlara kader biçilen, Tanrı'nın ruhlarla beraber olduğu ilk meclis (Bezm-i elest)... "Hisse-i muhabbet" sevgi payı., "dil-i pâre pâre"= parça parça gönül.

Galib, daha dünya ve insanlar olmadan, Allanın ruhlarla yaptığı Elest meclisini tasarlıyor. Orada canlar (ruhlar) için birer " muhabbet payı" takdir edilmiştir. İşte o bölüşmeden Galip Dede'nin hissesine, şu paramparça, yaralı gönül düşmüştür.

3- "zir-i ser" başın altı, omuz üstü... "haste-i gam"=gam hastası.." der-i lutf-ı yâr"-sevgilinin lütuf kapısı. Burada,"desti" kelimesinin hem "eli" hem de "testi", "ayağı" kelimesinin de "ayağı ve kadehi" mânâsına getirilerek "tevriye" yapıldığı bilinmektedir.

Beyitte şairimiz, kelimeler, âhenkler yardımı ile aşk sarho­şunun tavırlarını canlandırmaktadır. Bu "gam hastası" kâh elini ensesine kâh ayağını kolluğuna alarak (yahut omzunda testi elinde kadeh olarak) düşe kalka, sevgilisinin iyilik kapısına (Al­lanın lütuf dergâhına)"düşmektedir".

4- "nevbet-i tahammül"=katlanma sırası.."dil-i bikarar"=kararsız, âşık gönül..

Burada baharın, baharda gül-bülbül sohbetlerinin, gül ve çi­çek öbeklerinin her yıl yenilenmesine karşılık, insandaki gamın da eksikliği, yerleştiği anlatılıyor. Bülbül yine bahara erişti, gülle sohbete koyuldu. Ancak, biz sevgiliyi (Ulu Mahbubu) yi­ne göremiyoruz. Ele sohbet, bize tahammül düşüyor.

5-"meh-i bürc-i ârız"=yanağının burcundaki ay. "hâl"=ben, yanak beni... "mâil"=meyleden, düşkün.."sitâre"=yıldız.

Sevgilisinin yanağı bir burç, bu çehrenin parıltısı ay gibi. Parlak ay üstünde kara yıldız gibi duran "ben"e şair meyil ver­miştir. Şairin talihine bakınız ki o kadar beyazlık arasında ona bu "siyah yıldız"(kara baht) düşmüştür.

6- "çeşm-i âhu"=ceylan gözü..."zevk-ı vasl"=sevgiliye kavuşma, onunla vuslat zevki... " intizar"=bekleme, hasret.

Sevgilinin ceylan bakışları süzülüyor ve onunla kavuşma zevkine "hayır!"diyor. Galib'in hayattan umduğu bu değildi ama ne yazık ona ıstıraplı bekleyişler düştü.

7- "reh-i Mevlevi"=Mevlevilik yolu, tarikatı... "terk-i nâm u şân"= şöhret ve şânı terk etmek, onlardan sıyrılmak.

Bütün gazelin felsefi derinliği, tasavvufî mânâsı bu son be­yitte (makta') toplanıyor. Üç çeşit insanlık dile geliyor burada: Biri (Galibin kendisi) İlâhî aşka sürekli hayranlık içinde, Mev­levi yolunda kalıyor. Kimi insanlar: ad, san, mevki, servet gibi maddi şeyleri küçümseyen olgunluğa ulaşıyorlar. Kimileri de bilâkis "i'tibâr" yani şöhret, mevki, para hırsına düşüyorlar.

AHMET KABAKLI Tercüman, 18 Ocak 1976