YAĞMUR - TEVFİK FİKRET
YAĞMUR
Küçük, muttarid, muhteriz darbeler
Kafeslerde, ramlarda pür ihtizaz
Olur dembeden nevhager, nagmesâz
Kafeslerde, ramlarda pür ihtizaz
Küçük, muttarid, muhteriz darbeler..
Sokaklarda seylâbeler ağlaşır,
Ufuk yaklaşır, yaklaşır, yaklaşır;
Bulutlar karardıkça zerrata bir
Ağır, muhtazır dalgalanmak gelir;
Bürür bir soğuk gölge etrafı hep,
Nümâyan olur gündüzün nısf-ı şeb.
Söner şimdi, manzûr olurken demin
Heyulası karşımda bir âlemin
Açılmaz ne bir yüz, ne bir pencere;
Bakıldıkça vahşet çöker yerlere.
Geçer hoş sokaktan, hayalet gibi,
Şitâbân ü puşideser bir sabî;
O dem leyl-i yâdımda, solgun, tebâh.
Sürür bir kadın bir ridâ-yı siyâh.
Saçaklarda kuşlar - Hazindir bu pek!
Susarlar, uzaktan ulur bir köpek.
Öter gûş-i ruhumda boş bir enîn,
Boğuk bir tezâd-ı sükûn u tanîn:
Küçük, pür heves gevherin katreler...
Sokaklarda, damlarda pür ihtizaz
Olur muttasıl nevhager, nağmesâz
Sokaklarda, damlarda pür ihtizaz
Küçük, pür heves, gevherin katreler...
Feûlün feûlün feûlün feûl
Metin İncelemesi:
Biçim Yönünden:
Biçimi: Nazım.
Nazım Biçimi: Yeni edebiyatın yeni nazım biçimi.
Nazım Birimi: Beyit.
Ölçüsü: Aruz
Kelimeler:
Muhteriz: Çekingen - Pür-ihtizaz: titreyişli - Nevha-ger:sesle ağlayan - Nağme-sâz: nağme çıkaran - Zerrât: zerreler - Muhtazır: can çekişen - Numâyân olur: görünür - Nısf-ı şeb: gece yarısı - Manzur olurken: görünürken - Şitâban ü pûside-ser bir sabî: acele ile giden başı örtülü bir çocuk - Leyl'i yâdımda: hatıramın gecesinde - Tebâh: harap - Ridâ-yı siyah: siyah örtü - Gûş-ı rûh: ruh kulağı - Enin: inilti - Tezâd-ı sükûn ü tanîn: sessizlikle ses çıkarmanın tezadı - Cevherin katreler: mücevver gibi damlalar
Fe û lün/fe û lün/fe û lün/fe ûl
Kü çük mut/ta rit muh/te riz dar/be ler
Türü: Lirik-pastoral şiir.
Konusu: Bir doğa olayı olan yağmurun yağışı ir ediliyor; onun kişi ruhunda yarattığı duygular izlenimler anlatılıyor.
Kafiye şeması: abba/cc/dd/ee/ff/gg/hh/ii/jj/kk/ /ab/bb/a.
Kafiyeli olan, "İhtizaz/nağmesaz" sözcüklerinde ortak kafiye sesi "AZ" olup tam kafiyedir. "Gibi/sâbi" sözcüklerinde de ortak kafiye sesi "Bİ" olduğundan tam kafiyedir.
Dil özellikleri:
- Şiirin dizeleri nesir cümleleri gibi kurularak, nazım nesire yaklaştırılmıştır. Dizeler birbiri ardınca ve uyak gözetmeksizin okunduğunda ortaya bir nesir havası veren anlatım çıkmaktadır.
- Divan ve Tanzimat şiirinde cümleler tek beyitte tamamlandığı halde, bu şiirde beyitler tümcelerden oluşmakta ve anlamca birbirine bağlı bulunmaktadır
- Yabancı kökenli söz ve tamlamalara gereğinden çok yer verilmiştir: Gûş, gevher, tezâd-ı sükûn, ridâ-yı siyah vb.
- Anlatım lirik, konunun işlenişi melânkoliktir. Şiirin bütününde bir karamsarlık sezilmekte, bu da şiirin ruh ve karakter yapısından ileri gelmektedir.
- Fiiller ise Türkçe kökenli sözcüklerden seçiliştir: Ağlaşır. yaklaşır, bürür. susarlar vb.
- Şiirde duygular, bir resim tablosu biçiminde anlatılmıştır. Yeni hayalleri en güzel biçimde anlatan isim ve sıfat tamlamalarına yer verilmiştir.
- Şiirde dış öğelere önem verilmiş; ahenk, seçilen kelimelerle sağlanmıştır. Yağmurun yağışında görülen musiki, yerli yerinde kullanılan sözcüklerin örgüsüyle yansıtılmıştır.
Söz Sanatları:
İlk beş dizede yağmur tanecikleri, yasla feryat eden ve şarkı söyleyen bir insan gibi düşünülerek "teşhis" (kişileştirme) sanatı yapılmıştır. Aynı sanat, seylâbelerin ağlaşmasında ve zerrelerin can çekişmesinde de görülmektedir. Üçüncü beyitte geçen "gündüz" ile "şeb" (gece) arasında tezat; dokuzuncu beyitte geçen "sükûn" ile "tanîn" (tınlama, çınlama) arasında yine tezat sanatı yapılmaktadır. Önbirinci beyitte yağmur tanecikleri, yasla feryat eden ve şarkı söyleyen bir canlı gibi düşünülerek teşhis (kişileştirme) sanatı yapılmaktadır. Son dizede ise, yağmur tanecikleri değerli bir "mücevher"e benzetilmektedir.
İçerik Yönünden:
Küçük, monoton, ürkek vuruşlar
Kafeslerde, camlarda titreşerek
Zaman zaman şarkı söyler, ağıt yakar
Kafeslerde, camlarda titreşerek
Küçük, monoton, ürkek vuruşlar.
Sokaklarda sel suları ağlaşır,
Ufuk yaklaşır, yaklaşır, yaklaşır;
Bulutlar karardıkça zerrelere bir
Ağır, can çekişen dalgalanma gelir;
Bürür bir soğuk gölge hep çevreyi,
Gündüzün görünür gece yarısı.
Söner şimdi, görünürken demin,
Karşımda o korkunç gölgesi evrenin.
Açılmaz ne bir yüz, ne bir pencere;
Bakıldıkça vahşet çöker yerlere.
Geçer beş sokaktan hayalet gibi,
Koşan bir çocuk; başı örtülü.
O an, anılarımın gecesinde, solgun
Yıkılmış bir kadın, sürür bir siyah örtüyü.
Saçaklarda kuşlar-Acıdır bu pek!
Susarlar, uzaktan ulur bir köpek.
Ruhumun kulağında öter boş bir inilti,
Boğuk bir sessizlik ve çınlama gibi.
Küçük, istek dolu, inci gibi damlalar...
Sokaklarda, damlarda hep titreşir.
Aralıksız ölüm ağıdı yakarak durur
Sokaklarda, damlarda hep titreşir.
Küçük, istek dolu, inci gibi damlalar.
Şiir, dört bölümden oluşuyor.
Bölüm 1- İlk beş dize bu bölümü oluşturur. Burada şair, henüz yağmaya başlayan yağmurdan söz ediyor. Yağmur, küçük damlacıklar halindedir. Tekdüze biçimde yağmakta, ürkek davranmaktadır.
Bölüm 2- Altıncı dizeden yirmi üçüncü dizeye kadar olan kısımdır. Burada yağmur, ritmik bir biçimde yağışını sürdürmektedir. Yağan yağmurun şairin ruhunda yarattığı duygular ve izlenimler anlatılmaktadır,
Bölüm 3- Yirmi dördüncü dizeden son dizeye kadar olan kısımdır. Burada yağmur, ilk bölümdekinin tersine ürkekliğini yitirmiş; yağmak için istek dolu bir hale gelmiştir. İlk bölümde zaman zaman şarkı söyleyen, ağıt yakan yağmur, bu bölümde aralıksız bir biçimde ölüm ağıdı yakmakta ve şarkı ezgileri söylemeye devam etmektedir.
Bölüm 4- Sondaki tek dizedir. Dize, inci gibi düşünülen yağmur damlasının simgesi olmaktadır.
Araştırmalar:
- Yağmurun yağışı, ilk beşlikte, ikinci, üçüncü, dördüncü, beşinci ve dokuzuncu beyitlerde son iki beyitte tasvir edilmektedir. İlk beşlikte yağmur, henüz yağmaya başlamıştır. Yağmur damlaları tekdüze ve ürkektir. İkinci beyitte, yağmur damlaları sokaklarda seller oluşturmakta, çıkardığı sesler ise insan ağlamasını andırmaktadır. Diğer beyitlere göre; yağmur, ritmik bir biçimde yağışını sürdürmekte, insanlar sıkıntıyla evlerine çekilmektedir. Son iki dizede şair, başta söylediklerini yinelemekte, yağmurun istekli yağdığını belirtmektedir.
- Yağmurun etkisiyle doğada görülen değişiklikler şunlardır : Yolları seller kaplıyor, bulutlar kararıyor, ufuk görünmez oluyor ve insana yaklaşmış duygusunu veriyor. Gündüzün yerini sanki gece karanlığı almış gibi oluyor. Çevre, ıssızlaşıyor ve ürkütücü bir görünüm kazanıyor. Bu değişmelerin sonucu şairin kafasında "bir âlemin korkunç hayali" beliriyor. O korkunç hayal; boş bir sokak, sokakta koşan başı örtülü bir çocuk, saçaklarda kuşlar ve uluyan bir köpek olarak betimleniyor. Bu durum, kendisine hasta bir kadını anımsatıyor, ruhunun derinliklerinde yankılar yapıyor.
- Yağmurun yağışı ve doğa üzerindeki etkisi tasvir edilirken, şair gerçeğe uyuyor, çevrenin aldığı görünümü olduğu gibi yansıtıyor. Hatta tasvirlerle yetinmiyor, görünümlerin kendi ruhunda uyandırdığı izlenimleri anlatarak içinde bulunduğu ruhsal durumunu ortaya koymaya çalışıyor.
- Şiirde konunun işlenişiyle biçim arasında düzenli bir uygunluk görülmektedir. Kimi biçimsel nitelikler, tasvirlerin daha canlı, anlatımın etkili, konunun duygulu hale gelmesinde bir araç olarak kullanılmıştır. Yağmurun ritmik bir biçimde yağışı, sözcüklerin sesleriyle taklit edilmiştir. Şiirlerde bu tür ahenge, "aheng-i taklidi" (taklitli ahenk) denir. Şair, bunu şiirinde başarıyla kullanmıştır. Yağmur damlacıklarının pencere kafeslerinde ve camlarında çıkardığı tekdüze sesi daha iyi yansıtabilmek için, "T" seslerinden oluşan alliterasyonlara yer vermiştir. "Sokaklarda seylabeler ağlaşır" dizesinde ise alliterasyon "S ve Ş" sesleriyle yapmıştır. Kullanılan kısa aruz kalıbı ve nazmı nesre yaklaştırmaya dayanan anlatım biçimi de yağmurun yağışındaki ritmi sağlamıştır.
- Şiirin dil ve söyleyiş özellikleri, "dil özellikleri" bölümünde verilmiştir.
- Bu şiirde parnasizmin etkileri görülmektedir. Parnasizmde" "seslerle müzik yaratmak" ve "toplum sorunlarıyla ilgilenmek" iki temel niteliktir. Tevfik Fikret de bu şiiri parnasizmin etkisinde kaldığı yıllarda yazmıştır. Bu şiir, özellikle "seslerle müzik yaratmak" yönüyle parnasizmin etkisini taşımaktadır.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR:
YAĞMUR
Küçük, muttarid, muhteriz darbeler
Kafeslerde, camlarda pür ihtizaz
Olur dembedem nevha-ger, nagme-saz
Kafeslerde, camlarda pür ihtizaz
Küçük, muttarid, muhteriz darbeler...
Sokaklarda seylabeler ağlaşır
Ufuk yaklaşır, yaklaşır, yaklaşır;
Bulutlar karardıkça zerrata bir
Ağır, muhtazır dalgalanmak gelir;
Bürür bir soğuk, gölge etrafı hep,
Numayan olur gündüzün nısf-ı şeb.
Söner şimdi, manzur olurken demin
Hayulası karşımda bir alemin.
Açılmaz ne bir yüz, ne bir pencere;
Bakıldıkça vahşet çöker yerlere.
Geçer boş sokaktan, hayalet gibi,
Şitaban u puşide-ser bir sabi;
O dem leyl-i yadımda, solgun, tebah,
Surur bir kadın bir rıda-yı siyah
Saçaklarda kuşlar -hazindir bu pek! -
Susarlar, uzaktan ulur bir köpek.
Öter guş-ı ruhumda boş bir enin,
Boğuk bir tezad-ı sukun u tanın;
Küçük, pür heves, gevherin katreler
Sokaklarda, damlarda pür ihtizaz
Olur muttasıl nevha-ger, nağme-saz
Sokaklarda, damlarda pür ihtizaz
Küçük, pür heves, gevherin katreler...
Sözlük
Muttarid: Tek düze
Muhteriz: Ürkek, çekingen
İhtizaz: Titreyiş
Dem-be-dem: Durmadan, daima
Nevha-ger: Yüksek sesle ölmüş için ağlayan, ağıt yakan
Nağme-saz: Şarkı söyleyen
Seylâbe: Su birikintileri
Zerrata: Zerreler
Muhtazır: Can çekişen
Tebâh: Boğuk, çürük, yıkılmış
Ridâ-yı siyah: Siyah örtü
Ridâ: Kara çarşaf
Gûş-i ruh: Ruh kulağı
Enin: İnilti
Tezad-ı sükûn u tenin: Sakinliğin ve çınlayışın tezadı
Katre: Damla
Muttasıl: Sürekli
Nümâyân: açık seçik olmak, görünmek
Nısf-ı şeb: Gece yarısı
Manzur: Görünmek
Heyûla: kötü hayal
Şitâbân: Koşan
Püşide-ser: Başı örtülü
Tahlil
(1)
Küçük tek düze, ürkek darbeler, kafeslerde, camlarda titreyiş dolu devamlı ağıt yakar, türkü söyler. Küçük tek düze ürkek darbeler.
(2)
Sokaklarda su birikintileri ağlaşır, ufuk yaklaşır, yaklaşır, yaklaşır.
Bulutlar karardıkça zerrelere ağır bir can çekişen dalgalanmak gelir.
Muhteriz darbeler / Sıfat tamlaması
Muttarit darbeler / Sıfat tamlaması
Küçük darbeler / Sıfat tamlaması
Ağır, muhtazır dalgalanmak / ikili sıfat tamlaması
(3)
Etrafı hep soğuk bir gölge bürür, gündüzün gece yarısı gibi görünür.
Soğuk gölge / Sıfat tamlaması
Nısf-ı seb / (Farsça) Belirtisiz isim tamlaması
Nümâyan olmak / Birleşik fiil
(4)
Demin âlemin kötü hayali karşımda görünürken, şimdi söner.
Âlemin heyulası / İsim tamlaması
(5)
Ne bir yüz, ne bir pencere açılmaz (bugünkü kullanımda “açılır”) bakıldıkça yerlere vahşilik çöker.
(6)
Koşan ve başı örtülü bir çocuk boş sokaktan hayalet gibi geçer.
(7)
O zaman hatıramın gecesinde solgun ve yıkılmış bir kadın siyah bir örtüyü sürür.
Leyl-i yâd / (Farsça) İsim tamlaması
Solgun, tebâh kadın / (Farsça) Sıfat tamlaması
Ridâ-yı siyah / (Farsça) İsim tamlaması
(8)
Saçaklarda kuşlar / bu pek hazindir!
Susarlar, uzaktan bir köpek ulur.
(9)
Ruhumun kulağında boş bir inilti, boğuk bir sakinlik ve çınlayış tezadı öter.
Ruhumun kulağı / Belirtili isim tamlaması
Boş bir enin / Sıfat tamlaması
Boğuk tezâd / Sıfat tamlaması
Tezâd-ı sükûn / İsim tamlaması
(10)
Küçük, heves dolu, mücevherden yapılmış damlalar, sokaklarda, damlarda titreyerek durmadan ağlar, şarkı söyler.
Vezin: fe û lün / fe û lün / fe û lün / fe ûl
Vezin, şiire ritim ve ahenk kazandırır.
Şair şiirde yağmuru seyrediyor. Kendisi yağmur altında değildir, duyularıyla yağmuru idrak eder. Şiirde yağmur sesini vermeye çalışıyor. Kelime tekrarlarının nedeni budur. Müzikaliteyi arttırmak için aliterasyona başvuruyor. En çok tekrarlanan konsonantlar s, r, ş harfleridir.
Yağmur küçük damlalar halinde başlıyor, ikinci parçada damlaların büyümesi söz konusudur, daha sonra da sel haline gelir. Yağmur harekete dayalı olduğu için şiirde çok fazla fiil kullanılmış.
Şiir bütünüyle bir tablo şiiridir. Hem göze hem de kulağa hitap etmeye çalışır.
Prof. Dr. Ali İhsan Kolcu, Servet-i Fünun Edebiyatı
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR:
YAĞMUR
Küçük, muttarid, muhteriz darbeler
Kafeslerde, camlarda pür ihtizaz
Olur dembedem nevha-ger, nağme-saz
Kafeslerde, camlarda pür ihtizaz
Küçük, muttarid, muhteriz darbeler...
Sokaklarda seylabeler ağlaşır,
Ufuk yaklaşır, yaklaşır, yaklaşır;
Bulutlar karardıkça zerrata bir
Ağır, muhtazır dalgalanmak gelir;
Bürür bir soğuk, gölge etrafı hep,
Nümayan olur gündüzün nısf-ı şeb.
Söner şimdi manzur olurken demin
Heyulası karşımda bir âlemin
(Tevfik Fikret-Rübab-ı Şikeste)
Günümüz Türkçesiyle
Küçük, tekdüze, ürkek vuruşlar
Kafeslerde, camlarda titreşerek
Durmadan türkü söyler, ağıt yakar
Kafeslerde, camlarda titreşerek
Küçük, tekdüze, ürkek vuruşlar...
Sokaklarda seller ağlaşır
Ufuk yaklaşır, yaklaşır, yaklaşır;
Bulutlar karardıkça zerrelere bir
Ağır, ölgün dalgalanma gelir;
Bir soğuk gölge çevreyi bürür,
Gündüzden gece yarısı görünür.
Söner şimdi, görünürken demin
Maddesi karşımda bir âlemin
Servet-i Fünûn edebiyatında resim altına şiir yazma modası ortaya çıkmıştır. Tevfik Fikret de bu modaya uyarak yukarıdaki şiiri yazmıştır. Şair bu şiirde göze hitap eden doğa betimlemelerine yer vermiştir.
Bu metin, bir tabiat şiiri niteliği taşımaktadır. Tevfik Fikret bu şiirinde yağmurun yağışını tasvir etmektedir.
Şair, bu şiirde biçim güzelliğine önem vermiştir. Yağmur şiirinde sağlam bir vezin ve kafiye örgüsü vardır. Bu şiir aynı zamanda, Servet-i Fünûncuların konuya göre vezin seçme anlayışlarının da güzel bir örneğidir. Aruzun “feûlün feûlün feûlün fe’ûl” kalıbıyla yazılan bu şiirde yağmurun yağış ritmi ile dizelerin vezni arasında sıkı bir ilişki vardır. Tevfik Fikret, böylece eski şiir anlayışında egemen olan aruz kalıplarını da kırmıştır.
“Küçük, mut / tarid, muh / teriz dar / beler
Kafesler / de, camlar / da pür ih / tizaz
Olur dem / bedem nev / ha-ger, nağ / me-saz
Kafesler / de, camlar / da pür ih / tizaz
Küçük, mut / tarid, muh / teriz dar / beler...”
Yukarıdaki dizelerde şair, yağmurun yağışını, yağmur damlalarının camlara vurmasıyla çıkardığı ritmik sesleri vermeyi amaçlamıştır. Yağmur damlalarının camlarda ve kafeslerde çıkardığı sesleri okurlara hissettirmeye çalışmıştır. Bununla birlikte çevredeki değişiklikleri, görünüşleri, bunların kendi ruhunda oluşturduğu hisleri, hatıraları ve çağrışımları anlatmıştır. Böylece kelimelerle resim çizmeye çalışmıştır. Şiirde karamsar bir ruh hâli de kendini hissettirmektedir.
Bütün bunlar bize bu şiirin parnasizm akımının özelliklerini yansıttığını göstermektedir.
Parnasizm olabildiği kadar histen uzaklık, duygusuzluk, akılcılık, objektiflik, kuralcılık iddiasındadır. Bu nedenle parnasyen şairler bu yaklaşıma elverişli olan tabiat unsurlarını tasvire ve fikir temeline dayalı konulara yönelmişlerdir. Yağmur şiiri de bunun bir örneğidir. Parnasyenler şiirde şekil mükemmelliğine, açıklığa, dış ahenge, vezin ve kafiyeye büyük önem verirler.
“Sanat, sanat içindir.” anlayışını benimseyen ve aşırı derecede maddeci olan parnasçı sanatçılar ressam ve heykeltıraşın renk, çizgi ve şekillerle yaptığını, kelimelerle şiirde yapmaya çalışırlar. Fikrî ve felsefî temelini pozitivizmden alan parnasizm, her şeyi madde ile sınırlandırır. Karamsar bir dünya görüşüne sahiptir. Yağmur şiirinde bu niteliklerin hepsini görmekteyiz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR: