Kullanıcı Oyu: 5 / 5

Yıldız etkinYıldız etkinYıldız etkinYıldız etkinYıldız etkin
 

 KARAGÖZ VE HACİVAT


Kör Hasanzade Mehmet Çelebi, zamanımızın bilginleri ve yararlı kişileri arasında beğenilen, seç­kin kişidir. Haftada iki gece Sultan Murad huzurun­da taklitler yapar, marifet dolu bir efendidir. Fars­ça ve Arapça bilir, müzisyen, çağın bilimlerinde ikin­ci Farabi'dir. Beste sahibi, tâ'lik yazıda usta yazıcı, nice serüven sahibi denizci, iyi bir atıcı, sözün kısa­sı, her şeyi bilen saygıdeğer bir insandır.

Şeyh Şazeli'den sonra gölge oyunu denilen "Ka­ragöz'e" şöhret veren bu Kör Hasanzade Mehmet Çelebi'dir. Karagöz perdesi içinde bir küçük perde daha kurup hayâl içinde hayâl oynatmak onun bulu­şudur. Civan Nigâr taklidi, dilenci Arap ve Arnavut taklidi, Mirasyedi çelebi taklidi, Şerbetçizade takli­di, sözün kısası Karagöz oyununda üçyüz taklidi var­dır ki hiçbir taklitçi ona benzer taklitler yapamaz.

Gölge oyunundaki Karagöz'le Hacivat'a gelin­ce; Hacivat, Bursalı Hacı Ayvad, Hacı İvaz'dır. Ata­ları Efelioğulları diye tanınır; bu soyun zağar köpek­leri meşhur olup hâlâ halk dilinde "Efelioğlu zağarı gibi ne hırlarsın?" diye atasözü olmuştur. Efelioğlu Hacı Ayvad'ın bir adı da Halil'dir. "Yörükçe Halil" derler, yetmiş yedi sene Bursa'dan Mekke'ye gidip gelmiştir. Bir keresinde Mekke'den Bursa'ya döner­ken Harameyn arasında Arap eşkıyası bu Efelioğlu Yörükçe Hacı Ayvad'ı şehit edip Humeyn'de gömmüş­lerdi. Amma Efelioğlu'nun köpeği Arapların yanın­da kalıp sonra bu Araplar Şam'a gelip çarşıda ge­zerken köpek Arapları kudurmuş gibi ısırmaya başlar ve diğer adamların ayağına yüzünü sürüp yalvararak davranışlarıyla yakınırdı. Sonra gene Araplar hırlayıp dalar, hamle edip saldırırdı. Halk görüp anladılar ki, bu Bursalı Efelioğlu'nun köpeğidir; "Bunda bir hal vardır. Tutun şu Arapları!" deyip tutup hâkime gö­türdüler. Handaki odalarım basıp orada Efelioğlu'nun ibriğini, sapanını, baltasını, zilleri ile kanlı giysileri­ni ve Bursa'ya götüreceği mektupları bulup hemen cümle Arapları Sinaniyye çarşısında sıra ile asarlar. Zavallı köpek bu asılan Arapların altına varıp bir bü­yük ah çekerek ruhunu teslim eder.

Karagöz ise İstanbul Tekfuru Kostantin'in se­yisi idi. Edirne yakınındaki Kırkkılise'den söz sahibi bir bey ve dünyayı dolandıran bir çingene idi. Adı­na Sofyozlu Karagöz Bali Çelebi derlerdi. Tekfur Kostantin, yılda bir kere Karagöz'ü Selçuklu Sultanı Alâaddin'e gönderdi, orada Karagöz ile Hacı Ayvad birbirleriyle görüşür ve mücadele ederlerdi, o zama­nın sanatçıları bunların halini gölge oyununa koyup oynatırlardı.

Evliya Çelebi

 

Metin İncelemesi:

Biçim Yönünden:

Biçimi: Nesir (düzyazı).

Türü: Gezi (seyahat).

Konusu: Yazar, tanınmış Karagöz oyuncusu Hasanzade Mehmet Çelebi'yi tanıtıyor, bu oyuna ge­tirdiği yenilikleri belirtiyor ve Hacivat ile Karagöz'ün kimlikleriyle ilgili bilgileri, söylentilere dayanarak veriyor.

İçerik Yönünden:

Araştırmalar:

1. Yazıda kendisinden söz edilen Hasanzade Meh­met Çelebi, bilgisi, görgüsü, kültürü ve olumlu kişi­liğiyle seçkin bir kişidir. Başlıca hünerleri arasında taklitçilik, bestecilik, güzel yazı ustalığı ve atıcılık yer almaktadır. Kendisi iyi bir sanatçı olup Farsça ve Arapça bilmektedir. Müzikten anlamakta, beste yapmaktadır. Başından birçok serüven geçmiştir. Ka­ragöz oyununda, ikinci bir perde ile hayal içinde hayal oynatabilecek kadar kendisine özgü bir buluşun olduğu anlaşılmaktadır.

2. Hacivat, aslında Bursalı Hacı Ayvad'dır, Hacı İvaz diye bilinmektedir. Bursa ile Mekke arasında ticaret amacıyla yıllarca gidip gelmiştir. Bunun aile­si "Zağar" köpekleriyle ünlüdür. Zağar köpeğinin sa­hibine bağlılığı, yazıda anlatılan olaydan anlaşılmak­tadır. Olaya göre: Hacı İvad, Arap eş ki yasının sal­dırısına uğrayıp öldürülür. Köpek ise eski yanın ya­nından ayrılmaz, Şam çarşısında gezerken eşkıyaya saldırarak onların yakalanmasını ve sonunda asılma­sını sağlar.

Yazıda Hacivat, yarı aydın, deneyimli, ukala ama kibar, olgun, çelebi bir kişilik içindedir.

3. Yazıya göre Karagöz, Bizans Tekfuru Kostantin'in hizmetinde olup onun at bakıcılığını yapmak­tadır. Adı, Sofyozlu Bâli Çelebi'dir. Yılda bir kez Sultan Alâaddin'e gitmekte ve Hacivat ile karşılıklı söyleşerek seyredenleri güldürmektedir. Ayrıca Edir­ne yakınında Kırkkilise'de söz sahibi bir dilenci çin­gene olduğu da söylenirse de tarihsel gerçeklere uy­gunluğu belli değildir.

4. Yazıda adları geçen kişilerden Sultan Murat, I. Murat olup Osmanlı padişahıdır. Konstantin, Bizans imparatorluğunun son imparatorudur. 1405-1453 yıl­ları arasında yaşamış, İstanbul, bu imparator zama­nında Türklerin eline geçmiştir. Alâaddin Selçukî, Anadolu Selçuklu devletinin en büyük hükümdarı olup 1337 tarihinde ölmüştür. Doğum tarihi belli değildir. Farâbî ise, ünlü bir Türk düşünürü ve filozofudur. 870-950 yılları arasında yaşamıştır. Din ile felsefe­nin bir bütün olduğunu, birbirinden ayrılamayacağı­nı iddia etmiştir. İnsan zihninin her konuyu açıkla­yabileceği savında bulunmuştur. Aynı zamanda musi­ki üstadıdır.

5. Evliya Çelebi, ilgi çekmek amacıyla zaman za­man abartmalı bir anlatıma başvurmuştur. Bu yazı­da da bunun örnekleri görülmektedir, örneğin; "Efelioğlu Hacı Ayvad'ın bir adı da Halil'dir. Yörükçe Halil derler, yetmiş yedi sene Bursa'dan Mekke'ye gitmiştir" sözlerinde belirtilen uzun süreli seyahat, abartmalı bir anlatımdır, öte yandan, Zağar köpeği­nin Arap katilleri yakalatmak için yaptığı hareket­ler ile katillerin asılmalarından sonraki davranışının ardından huzur içinde can vermesi, akla yatkın ol­mayan abartmalı bir olaydır.

6. Bu yazıda, anlatıma açıklık veren özellik şudur Yazı, çağına göre oldukça sade bir dille yazılmıştır. Anlatımda görülen diğer özellikler şöyle sıralanabilir

a) Dil sade, anlatım konuşma diline yakındır.

b) Tümceler kısa, hareketli ve açıktır.

c) Yabancı söz ve tamlamalar ile süslü anla­tımdan kaçınılmıştır.

d) Türk halkının anlatım biçiminden yararlan­mıştır.

e) Bağ-fiillerle tümceleri uzatma alışkanlığı Ev­liya Çelebi'de görülmemektedir.

f) Bazı sözcüklerin Türkçesi ile Arapçası bir­likte kullanılmıştır: "Kelb-köpek" ve "hayal-i zıl-Karagöz" gibi.

N. KARTAL, BİRSEN Y. 1990

 

 

 

İLGİLİ İÇERİK

KARAGÖZ OYUNUNDA PERDE GAZELİ TAHLİLİ (AÇIKLAMASI)

KARAGÖZ VE HACIVAT

KARAGÖZ OYUN ÖRNEĞİ

KARAGÖZ İLE HACIVAT METİN ÖRNEKLERİ

KARAGÖZDEKİ TİPLERİN ÖZELLİKLERİ

KARAGÖZ OYUNUNUN BÖLÜMLERİ

KARAGÖZ VE HACİVAT HAKKINDA BİLGİ

KARAGÖZ

SON EKLENENLER

Üye Girişi