Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Yıldız etkin değilYıldız etkin değilYıldız etkin değilYıldız etkin değilYıldız etkin değil
 

(1900-1964) Türk dili ve lehçeleri âlimi.
Kazan'ın kuzeybatısında Eski Ücüm'de doğdu. Babası müderris Abdürreşid İsmetullah, annesi Mahbeder'dir. İlk tah­silini Eski Ücüm'de yaptı (1906-1910). Rüşdiyeyi Kızılyar'da (Petropavlovsk) bi­tirdi (1913). Daha sonra özel olarak Rus­ça öğrendi. Rusya'da ihtilâl olunca li­se son sınıftan alınarak askeri okulda eğitildi, ardından da cepheye gönderil­di. 1919'da yaralı olarak Mançurya'nın Harbin şehrine nakledildi. Orada Kazan Türkleri Derneği'nde birçok sosyal fa­aliyetlerde bulundu ve çeşitli dergilerin yayımına katıldı. Bu arada liseyi bitirdi (1921). 1922'de Berlin'e gitti, orada Fel­sefe Fakültesi'ne kaydoldu. Prof. Willy Bang'ın Türkoloji derslerine devam etti. Berlin'deki Türk talebe derneklerinde faal görevler aldı. Kazanlı Ayaz İshâki'nin idaresinde çıkan Yana Millî Yal adlı dergide birçok yazılar yazdı. 1927'de doktorasını tamamlayarak Şark Dilleri Okulu'nda Kuzey Türkçesi lektörü oldu. Aynı yıl Dr. Râbia ile evlendi. 1928'de Berlin İlimler Akademisi'ne ilmî yardım­cı olarak girdi. 1931'de Berlin Üniversi­tesi Doğu Dilleri Okulu'nda doçent oldu.
Türkiye'deki üniversite reformu üze­rine 1933te Maarif Vekâleti tarafından Türkiye'ye davet edildi ve İstanbul Üni­versitesi Edebiyat Fakültesi'nde Türk Di­li ve Edebiyatı Bölümü'ne profesör oldu. 1942 de Türk Tarih Kurumu'na üye se­çildi. 1940-1950 yılları arasında Türkiyat

Enstitüsü müdürlüğü yaptı. Londra'da School of Oriental and African Studies'de 1949-1951 yıllarında misafir profe­sör olarak ders verdi. 26 Nisan 1958'de ordinaryüs profesör oldu. 29 Kasım 1964'te İstanbul'da öldü.
Türkçenin hem tarihî lehçelerini hem de bugünkü şivelerini en iyi bilen Türko­log olan Reşit Rahmeti Arat, Türkiye'de mukayeseli Türkoloji araştırmalarının ku­rulup yerleşmesinde de öncülük etmiş­tir. Türk ilim hayatında önemli bir yeri olan İslâm Ansiklopedisi''nin tercüme ve telif yoluyla neşredilmesine büyük emek sarf etmiş, ömrünün son yılların­da ise yakın arkadaşlarıyla birlikte Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü'nü kur­muş ve kitaplarını bu enstitüye bağışla­mıştır.
Eserleri. Reşit Rahmeti Arat'ın çoğu gençlik yıllarına ait yayımlanmış 220'den fazla makale ve eseri vardır. Türkçenin tarihî gramerine ışık tutacak nitelikteki metin neşirleri ve bunlar arasında özel­likle Eski Uygur Türkçesi'ne ait metin­ler çalışmalarının ağırlık noktasını teşkil eder. Çalışmalarını şu şekilde tasnif et­mek mümkündür: Avrupa ve Türkiye kütüphanelerinde bulunan Uygur harf­leriyle yazılmış metinlerin çözüm ve ya­yımları; Türk yazı dilinin tarihî inkişafı­na dair makale, bildiri ve kitaplar; İs­lâm Ansiklopedisi'ndeki yazıları ve yö­neticiliği.
R.R.Arat'ın çalışmaları arasında dokto­ra tezi olarak hazırladığı Die Hilfsverben und Verbaladverbien im Altaischen (Ungarlsche Jahrbücher, VIII-1-4, Berlin 1928), Berlin Üniversitesi'nde Türk dili­ne dair Yakup Şinkeviç'in Rabguzi's Syntax adlı doktora tezinden sonra ya­pılan en önemli çalışmadır ve ilmî ba­kımdan Türk dili araştırmaları için te­mel çalışmaların gerektirdiği yüksek se­viyede bir eserdir. İstanbul kütüphane­lerinden bulup çıkardığı Uygurca yazıl­mış bazı yazılar üzerindeki yayımları, Anadolu Türkleri'nin Uygur yazısını bil­diklerini ve kullandıklarını, bu yazı sis­teminin alfabesinin bazı kütüphaneler­de bulunduğunu ortaya koymuştur. "Uygur Alfabesi" [Muallim Cevdet, Hayatı, Eserleri ve Kütüphanesi, İstanbul 1937, s. 20-26) ve "Fâtih Sultan Mehmed'in Yar­lığı" (TM, VI |1939|, 285-322 + 20) bu ba­kımdan dikkati çeken yazılarıdır. "Uy-gurlarda Istılahlara Dair" (TM, VII-VIII 119421, s. 56-81) adlı makalesinde ise Uygurlar'ın terim yapma usulünü işleyip ortaya koymuştur. Uygurca üzerindeki çalışmalarının sonuncusu Eski Türk Şi­iri'dir (Ankara 1965, 1986). Türk şiiri üze­rindeki çalışmaların en önemlilerinden biri olan bu eser "Mani Muhitinde Yazı­lan Eserler", "Burkan Muhitinde Yazılan Eserler", "İslâm Muhitinde Yazılan Eser­ler" ve "Nazım İle İlgili Parçalar" başlığı­nı taşıyan dört bölümden meydana gel­mektedir.
Kutadgu Bilig o güne kadar W. Radloff ve H. Vambery tarafından ele alınmış olmakla birlikte üzerinde yeterli çalış­malar yapılmamıştı. Reşit Rahmeti Arat eser üzerindeki çalışmalarını iki cilt ha­linde (1, Metin, İstanbul 1947, 1979; II, Ter­cüme, Ankara 1959, 1974, 1985) neşret­miş, eserin yazıldığı devre nüfuz etme­ye çalışarak yeni fikirler ortaya koymuş­tur. Ayrıca bıraktığı evrak arasında bu­lunan Kutadgu Bilig'in sözlük kısmına dair A ve B harflerini içine alan işlenmiş malzemenin diğer kısmını öğrencileri Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya ve Nuri Yüce tamamlayarak neşretmişlerdir (Kutadgu Bilig, III, İndeks, İstanbul 1979). Kutadgu Bilig'den sonra Atebetü'l-hakâyıkı da yayıma hazırlamıştır (İstan­bul 1951). R. R. Arat, çeşitli kongrelere sunduğu tebliğlerle devamlı olarak Türk dili araştırmalarının temelini nelerin ku­rabileceği fikri üzerinde durmuştur. "Uy­gur Devri Türkçesi" (ikinci Türk Dil Kurul­tayı. 1934), "Türk Dilinin İnkişafı" (III.Ta­rih Kongresi Tebliğleri, Ankara 1948, s. 598-611), "Anadolu'da Yazı Dilinin Tarihî İnkişafına Dair" (V. Türk Tarih Kongresi Tebliğleri, Ankara 1956, s, 225-232) başlık­lı tebliğleri bu sahadaki büyük bir boş­luğu doldurmuştur. Tarih konusundaki en dikkate değer çalışması ise Vekayi Babur'un Hâtıratı'dır ll-ll, Ankara 1943-1946), Eserin en önemli kısmı, sonuna eklenen 100 sayfaya yakın notlardır.
Arat, öğretim alanında W. Bang'ın usu­lünü takip ederek Uygurca, bunun de­vamı olan Tarançı ağzı -yani Doğu Türk­çesi'ni eski dile en yakın bağla bağlayan ağız- ve Kıpçak grubundan da Kazakça dersleri vermiştir. Türkolojinin metodik bilgilerini mukayeseli olarak Türkiye üni­versitelerine getiren Arat'ın yaptırdığı tezler de büyük bir yekûn tutmaktadır.
Yayımlanmış diğer eserleri şunlardır: Die Leğende von Oghuz Oagan (Ber­lin 1932) W. Bang ile birlikte yayımladı­ğı bu eseri Arat Türkiye Türkçesi'ne çe­virip ikinci defa yayımlamıştır [Oğuz Ka­ğan Destanı, İstanbul 1936, 1988). Türkische Turfan-Texte VI Das Buddhistische Sutra Sakiz Yükmak (W Bang ve A. von Gabain ile, Berlin 1934); Türkische Turfan-Texte VII (Berlin 1936); "Türk Şivelerinin Tasnifi" [TM, X |1953|, s 59-138); "Eski Türk Hukuk Vesika­ları" (TKA, l/l 119641, s. 5-53); Makale­ler (I, nşr. O. F. Sertkaya, Ankara 1987); Doğu Türkçesi Metinleri (nşr. O. F Sert­kaya, Ankara 1987).
Aratın eser ve makalelerinin tam bir listesi Saadet Çağatay tarafından hazır­lanmıştır (bk. TTK Belleten, XXIX/ 113, s. 188-193).
BİBLİYOGRAFYA:
Muharrem Ergin. "Reşid Rahmeti Arat'ın Eserleri: Doğumunun 60. Yıldönümü Münase­betiyle", TDED, XI 11961), s. 1-10; a.mlf. "Reşid Rahmeti Arat 1900-1964", TK. sy. 27 (1965). s. 316; a.mlf., "Reşid Rahmeti Arat 115.5.1900-29.11 1964)", Reşid Rahmeti Arat İçin, Ankara 1966, s. IX-XIV; a.mlf.. "Reşid Rahmeti Aratın Eserleri (1918-1965)", a.e., s. XVXVIII; a.mlf. -A. Temir. "Reşid Rahmeti Aratın Hayatı ve Eserleri Üzerine Bibliyografya", a.e., s. XIX-XXX; Saadet Çağatay. "Reşid Rahmeti Arat 115 5 1900-29.11 1964)", TTK Belleten, XXIX 113 (1965), s. 177-193; Osman F. Sertkaya. "Ölümünün 15. yıl dönümünde Ord. Prof.Dr. Reşid Rahmeti Arat (15.5.1900-29.11.1964) ve eserleri", TK, XV1II/211-214 11980), s. 10-16; Fahir İz. "Arat", El2 Suppl. (İng.) s. 82.
  Nuri Yüce, DİA

SON EKLENENLER

Üye Girişi