FENÂ-Fİ’LLÂH NEDİR?

Allah'ın varlığı içinde yok olma. Tasavvufun temel düşüncelerinden biridir. Sûfî, bütün varlığını yok ederek, her şeyi unutup, her türlü dünya alâkasından geçerek Allah ile bir olmayı amaçlar. Fenâ-fi'llâh kesiksiz bir vecd ve coşkunluk hâlidir. Ancak o zaman sûfî, gerçek olmayan varlığından geçmiş, Allah'ın varlığı ile var olarak O'nu gönlünde duymuştur. Yokluk tamamlanınca ortada yalnızca Tanrı kalır. Sûfî de böylece kendini Tanrı'da yok etmiş olur. Tasavvufta birçok şeylerden fanî olmak gerekir. Ancak o zaman Fenâ-fill'llâh'a erişilir. 

Fenâ bulacak olan şeyler yedi tanedir: Birincisi, Allah'a karşı muhalefetten fânî olmaktır. İkincisi, kulların işlediklerinin, kendi işleri olduğundan fânî olmaktır. Üçüncüsü, mahlûkların sıfatlarından fânî olmaktır ki söyleyenin, işitenin, görenin Allah olduğuna kanaat getirmektir. Dör¬düncüsü, kulun kendi zâtından fânî olma¬sıdır. Beşincisi, Allah'ın veya zâtının şühû- duyla bütün âlemden fânî olmaktır. Akın¬cısı, Allah'tan gayrı her şeyden fânî olmaktır. Sonuncusu da Allah'ın sıfatlarından ve sıfatların nisbetlerinden fânî olmaktır. Buna mâsivâdan geçmek denir. Fenâ-fi'llah'ın sonu beka-bi'llah (Allah ile var olmak)tır.

İfna et sıfatın fenâ-fi'llah'da 

Yok eyle zâtın beka-bi'ilâh'ela

Basrî Dede

Kaynak: İskender PALA, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü