Kullanıcı Oyu: 3 / 5

Yıldız etkinYıldız etkinYıldız etkinYıldız etkin değilYıldız etkin değil
 

ÂŞIKLIK GELENEKLERİ

Bir toplulukta eskiden olmalarından ötürü saygın tutulup, kuşaktan kuşağa iletilen kültürel kalıntılar, alışkanlıklar, bilgi, töre ve davranışlar olarak ifade edilen âşıklık geleneği diğer kültür değerlerinde olduğu gibi, belirli bir işlevi yerine getirmek, bir ihtiyacı karşılamak üzere geleneksel kültürün yarattığı kültür değeridir. Halk şiirinde âşıkların şiirlerini dörtlük düzenine göre söylemesi gelenektendir. Yine dörtlük düzeninde hece ölçüsünü ve bu ölçünün yedili, sekizli, on birli olanlarını kullanmaları geleneğin belirgin örneklerindendir.

Âşıklık geleneklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

1.    Mahlas Alma

2.    Rüya Sonrası Âşık Olma. (Bade içme)

3.    Usta - Çırak

4.    Atışma - Karşılaşma

5.    Leb - değmez (dudakdeğmez)

6.    Askı (muamma)

7.    Dedim - Dedi Tarzı Söyleyiş

8.    Tarih Bildirme

9.    Nazire Söyleme

10.    Saz Çalma.

 

1) Mahlas Alma

Mahlas, şairlerin yazdıkları şiirlerde asıl adlarının yerine kullandıkları takma ada denir. Halk edebiyatında mahlas geleneğe bağlı uygulanan bir kuraldır. Âşıkların çoğunun asıl ismi unutulmuş, mahlasları isim olarak kullanılır olmuştur. Dadaloğlu’nun asıl adı Veli, Sümmani'nin Hüseyin, Gevheri’nin Mehmet vb.’dir. Âşık geleneğe uygun olarak kullanacağı mahlası şu yollarla alır:

 

a)    Mahlasını Kendi Seçerek Alma

 Adını, soyadını mahlas olarak kullanır.

 Yaşayışına ve sanatına uygun olarak kendi seçtiği herhangi bir ismi mahlas olarak kullanır.

 

b)    Bir Usta Âşıktan İmam, Pir Ya Da Mürşitten Alma

 Usta âşık çırağı sınava tabi tutar.

 Usta âşık çırağının durumuna göre bir mahlası uygun görür.

 Şeyh ve pirin manevi tesiriyle mahlas alır.

 

c) Rüyasında bade içerken alma

2-    Rüya Sonrası Âşık Olma (Bade İçme)

Rüya motifi Türk Halk Edebiyatında sıkça karşımıza çıkan bir motiftir. Genellikle halk hikâyelerinde yer alan bu motif bazı âşıkların hayat hikâyeleri içinde de görülmektedir. Âşıklar âşıklığa başlamayı ya da yetişip usta âşık olmayı geleneksel bir unsur olarak gördükleri iki önemli yol, usta yanında yetişme ya da rüyada bade içerek badeli âşık olmaya bağlarlar.

Bade, şerbet, su gibi içilecek bir mayi olabileceği gibi elma, nar, ekmek, üzüm gibi herhangi bir yiyecek de olabilir. Âşık edebiyatında bade içme rüya motifi bir gelenek icabıdır. İnanışa göre âşık olmak için ya usta yanında yetişmek ya da mutlaka "pir" elinden bade içmek gerekir.

Bade, aşığa:

 Bir pir tarafından, 

 Üçler tarafından, 

 Beşler tarafından, 

 Yediler tarafından,

 Kırklar tarafından verilir.

3-    Usta - Çırak

Âşık Edebiyatında yüzyıllar boyu yaşatılan geleneklerin en önemlilerinden biri de usta çırak geleneğidir. Âşıklar genellikle bir usta âşığın yanında onun çırağı olarak yetenekler ölçüsünde olgunlaşırlar. Gelenek gereği icracılık ve aşığın şairlikteki ustalığı için üstat da denilen bir âşığın yanında ders almaları gerekmektedir. Genç âşığın ustasının yanında çok büyük bir sabır göstermesi gerekmektedir. Sabrın sonunda çırak ustasının hayır duasını alarak tek başına halk önüne çıkma iznine kavuşur.

4-    Âşık Karşılaşmaları:

Atışma, âşıkların dinleyenler karşısında, deyişme sırasında birbirini iğneleyici fakat mizah çerçevesi içinde söyleşmeleridir. Karşılama, âşıkların rakibine üstün gelmek için som cevaplı tarzı seçmesi ya da onu mat etmenin yollarını aramasıdır. Âşıkların doğaçlama, karşılıklı olarak belirli bir kural çerçevesinde söyleşmelerine "atışma" denir. Atışma, en az iki aşığın dinleyici huzumnda karşı karşıya gelerek birbirlerini sazda ve sözde belli kurallar çerçevesinde denenmeleri esasına dayanır.

5-    Leb - Değmez

Âşıkların ustalıklarını sergilemek için bir nevi söz hüneri olarak başvurdukları bir biçimdir. İçinde (b,p,m,v,J) dudak ve diş-dudak sesleri bulunmadan söylenilen şiir demektir. Âşıkların dudakları arasına iğne koyarak yarıştıkları bir atışma biçimidir.

6-    Askı (Muamma)

Muamma, halk şiirinde bir kimsenin ya da varlığın adını gizleyen şiir demektir. Âşık edebiyatında muammanın özel bir önemi vardır. Âşıklarca muamma düzenlemek ya da bir muammayı çözmek bilgi ve zekâ ister

7-    Dedim - Dedi Tarzı Söyleşi

Halk şiirinde yaygın olarak kullanılan bir biçim olup koşma ve semailerdeki âşık ve sevgilinin (dedim-dedi ifadesine bağlı) karşılıklı söyleşmeleridir.

8-    Tarih Bildirme

Âşık, kıtlık, yangın, sel felaketleri, salgın hastalık, önemli savaşlar vb. toplumu yakından ilgilendiren sosyal hayatla ilgili olaylarla kendi doğum tarihini şiirlerinde tarihi birer belge olmasını istemiş ve genellikle ilk ya da son dörtlükte bazen de ara yerde tarih belirtmiştir.

9-    Nazire Söyleme

Nazire, bir şairin şiirini diğer bir şair tarafından aynı uyak ve ölçüde benzer bir biçimde yazma demektir.

10-    Saz Çalma

Saz, âşık için ilhamı kamçılayan bir alet olup âşıklık geleneğinin en önemli unsurlarından biridir.

İLGİLİ İÇERİKLER

ÂŞIK TARZI HALK ŞİİRİ

ÂŞIK TARZI TÜRK HALK ŞİİRİ

ÂŞIK TARZI TÜRK HALK ŞİİRİNİN TARİHİ GELİŞİMİ

ÂŞIK TARZI TÜRK ŞİİRİ NAZIM ŞEKİLLERİ

ÂŞIK TARZI TÜRK ŞİİRİ NAZIM TÜRLERİ

SON EKLENENLER

Üye Girişi