AKİS
Bir mısranın tersinden okunuşu ile aynı manayı veren yeni bir mısra yapmaktır. İki bölümlü bir mısranın bölümleri birbirinin tersi olarak düzenlenir. Bu sanat nesir içinde söz konusudur. Nesirde de aynı kelimelerle birinci cümle ili anlamca ilgili yeni bir cümle yapmaktır. Kelimelerin dizilişine göre ikiye ayrılırlar.
a) Tam Akis: Mısra ve cümledeki söz sırasını bir öncekinin tam tersi olarak düzenlemektir.
Cennet gibidir rûyin / rûyin cennet gibidir
Âdem doymaz sana / sana doymaz Âdem
(Şâir Nâzîm)
Kibârın kelâmı / kelâmın kibarıdır.
Yemek için yaşamamalı / yaşamak için yemeli
Mümkün değil Hudâyı bilmek de bilmemek de
Mâtem görünür şâdi şâdi görünür mâtem
b) Noksan Akis: Akis sanatı yapılırken kelimelerin sırası değiştirildiği veya bazı ekleme çıkarmalar yapıldığı takdirde noksan akis meydana gelir. Buna eksik akis denir.
Cihanda âdem olan bî-gâm olmaz
Anunçün bî-gâm olan âdem olmaz.
(Necati)
İkinci mısra değiştirilmiştir.
Eskiden vardım ben, şimdi hiçim ben
Şimdi bir hiçim ben, eskiden vardım
(M.Lütfi Bey)
İkinci mısrada “ben” kelimesi çıkarılmış, “bir” kelimesi eklenmiştir.
Hayran oluyor kudretine, sun’una insan
Hayran oluyor kudretine, sun’una hayran
İsmail Safa
Gelse der-gâhına ikrâm görürler küremâ
Kürema dergehine gelse görürler ikrâm
Ziya Paşa
GAZEL- İBRAHİM SAĞIR
Nâçâr yanmada gönlüm, gönlüm yanmada naçar,
Yar bendene lütfeyle, lütfeyle bendene yar.
Bîkes bırakma n'olur, n'olur bırakma bîkes,
Yanar firkatinle can, can firkatinle yanar.
Geçit vermiyor yollar, yollar vermiyor geçit,
Şikâr oldum damına, damına oldum şikâr.
Visâlini bekledim, bekledim visâlini,
Bîkarar duygularım, duygularım Bîkarar.
Mevsimler geçti bir bir, bir bir geçti mevsimler,
Kar yağdı saçlarıma, saçlarıma yağdı kar.
Bana cefa etmede, etmede cefa bana,
Israr eyleme cânâ, cânâ eyleme ısrar.
Gündüz, gece sevdanla, sevdanla gece, gündüz,
Efkâr bastı ruhuma, ruhuma bastı efkâr.
Sakladıkça yüzünü, yüzünü sakladıkça,
Bahar gelmez bağıma, bağıma gelmez bahar.
Böyle inat ettikçe, ettikçe inat böyle,
Sarar gönlümü melâl, melâl gönlümü sarar.
Hayallerim yıkılır, yıkılır, hayallerim,
Bâr olur bana hayat, hayat bana olur bâr.
Döküp çıkma karşıma, karşıma çıkma döküp,
Tarumar saçlarını, saçlarını tarumar.
Ettiğin cefalar hep, hep cefalar ettiğin,
Kâr kaldı İbrahim'e, İbrahim'e kaldı kâr.
NOT: Divan Edebiyatı Aks sanatı ile yazılmıştır.
