“de/da” , “-de/da” ve “ki” NİN YAZIMI
BAĞLAÇ OLAN “da/de’”NİN YAZILIŞI
- “Dün akşam bize Ahmet geldi”
- “Dün akşam bize Ahmet de geldi” (Ahmet ile beraber başka gelenler de var)
- Oda da temizlendi. ( koridor, duvar vs temizlendi bunların yanında oda da temizlendi
- “Odada temizlendi” ( temizlenen “o” “-de/-da” bulunma hâl eki)
- Arkadaşım yazılıdan 100 aldı, ben de aldım” (benim dışımda 100 alan var)
“de/da” bağlacında işin içerisinde başka kişi ve varlıklar girer. Bu bağlacı cümleden çıkarırsak cümle yine anlamlı olur ama cümlede anlam daralır.
- “Dün akşam bize Ahmet geldi”
- “Dün akşam bize Ahmet de geldi”
Bağlaç olan “da/de” başlı başına bir kelime olduğu için ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar:
- Kızı da geldi gelini de.
- Durumu oğluna da bildirdi.
- Sen de mi kardeşim?
- Güç de olsa.
- Konuşur da konuşur.
Bulunma durum eki olan "-de,-da, -de,-ta" ise eklendiği sözcüğe bitişik yazılır.
- Evde olan evde kalır.
- Ağaçtaki meyve çürümüş.
- Arkadaşımın çantasında leke oluşmuş
- Savaşta ve barışta güçlü olmalıyız.
- Yurtta sulh, cihanda sulh.
UYARI: Ayrı yazılan “da/de” bağlacı hiçbir zaman “ta/te” biçiminde yazılmaz:
- Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var (Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var değil)
UYARI: Ya sözüyle birlikte kullanılan “da” ayrı yazılır: “ya da”
UYARI: “da/de” bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır:
- Ayşe de geldi (Ayşe’de geldi değil).
- Kitabın kapağına da dikkat et (Kitabın kapağına’da dikkat et değil).
“DE/DA” BAĞLACININ CÜMLEYE KATTIĞI ANLAMLAR
- Eylemler arasında sıralama oluşturur.
Elimdeki kitabı bitireyim de diğerine geçeyim.
- Biri diğerine tercih edilen yargıları bağlar.
Yemek yapmadık da eve pizza sipariş ettik.
- Katılma, katma anlamı verir.
Öğretici yazılarının yanı sıra edebi eserleri de var.
- Neden-sonuç ilgisi kurar.
Kim bilir ne söyledi de babasını kızdırdı.
- Korkutma anlamı katar.
Cesaretin varsa gel de bana da öyle davran. Azarlama anlamı katar.
Önce görgü kurallarını öğren de öyle konuş.
- İstek anlamı katar.
İzin ver de iki çift söz söyleyelim.
- Küçümseme anlamı katar.
Cin olmuş da adam çarpmaya çalışıyor.
- Yakınma anlamı katar.
Yayın kurulu belli isimlere yer veriyor da genç şairlere ilgi göstermiyor.
- Karşı çıkma anlamı vardır.
Neden onun istediği oluyor da ben dışlanıyorum?
- Direnme, ısrar anlamı katar.
Yeğenim yatılı okula “gitmem de gitmem” diye direndi günlerce.
- Karşılaştırma anlamı katar.
Bakıyorum ondan da ümidini kesmeye başladın.
- Umutsuzluk anlamı katar.
Bu fidan büyüyecek de ağaç olacak, öyle mi?
- Dilek-şart kipinden sonra geldiğinde bu şartın (koşulun) geçersiz olduğunu bildirir.
Ağzıyla kuş tutsa da hiçbir şey değişmeyecek.
- “Bile, dahi” anlamında koşulun geçerli olmadığını belirtir.
Sen de olanları anlatmayacaksın galiba.
- “Ama, fakat” anlamında karşıt yargıları bağlar.
Önerdiğin kitabı aldım da okumaya fırsatım olmadı.
- Sorulu kullanımlarda şaşma bildirir.
Nasıl oldu da başından büyük işleri kalkıştın?
- Eksiltili cümlelerde düşüncenin sürdüğünü anlatır.
Biraz sessiz olabilir miyiz? Çocuk uyudu da..
KONU ANLATIM VİDEOSU ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ )
“ki” BAĞLACI “-ki” SIFAT ve ZAMİRİNİN YAZIMI
Türkçede üç çeşit "ki" vardır:
1. Bağlaç olan "ki"
2. Sıfat yapan "-ki"
3. Zamir olan(ilgi zamiri) “-ki”
1.BAĞLAÇ OLAN “Kİ”
- Bağlaç olan "ki" daima ayrı yazılır.
- Sıfat yapan "-ki" ve zamir olan "-ki" eklendiği sözcüğe bitişik yazılır.
Bağlaç olan ki ayrı yazılır:
- Geçmiş zaman olur ki hayali cihan değer.
I. Cümle II. Cümle
- Eve geldim ki ne göreyim?
I. Cümle II. Cümle
Bu iki cümlede görüyoruz ki bağlaç olan ki genellikle iki cümleyi bağlar
Şüphe ve pekiştirme göreviyle kullanılan ki sözü de ayrı yazılır:
- Ders bitti, zil çaldı mı ki?
- Seni öyle göreceğim geldi ki.
- Türk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, şuurla işlensin. (Atatürk)
Birkaç örnekte ki bağlacı kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır:
- Belki
- Çünkü
- Hâlbuki
- Mademki
- Meğerki
- Oysaki
- Sanki
Bu örneklerden “çünkü” sözünde ek aynı zamanda küçük ünlü uyumuna uymuştur.
2. SIFAT YAPAN “-ki”
Sıfat yapan “-ki” eki yer bildiren kelimelere “-deki/-daki” şeklinde, zaman bildiren kelimelere doğrudan eklenir ve bitişik yazılır.
- Evdeki hesap çarşıya uymadı
Sıfat isim
- Yoldaki eşya kimin acaba?
Sıfat isim
- Akşamki yemek çok güzeldi
Sıfat isim
- Dünkü maç enfesti
Sıfat isim
- Yarınki yazılı sınavı nasıl olacak acaba?
Sıfat isim
3.ZAMİR OLAN “-ki”
“-ki” eki bir ismin yerini tutarak zamir olarak kullanılabilir Bu da genellikle bir isim tamlamasında tamlananın yerini tutar.
- Benim kitabım Ahmet'in kitabından yenidir.
t.yan t.nan t.yan t.nan
- Benim kitabım Ahmet'inkinden yenidir."
t.yan t.nan t.yan ilgi.e -ki zamiri
Yukarıdaki cümlede “-ki” eki “kitabın”yerini tuttuğu için ve “-in” ilgi ekinden sonra geldiği için zamir olarak kullanılmış ve bitişik yazılmıştır.
UYARI: Dilimizdeki bu üç farklı "-ki"yi birbiriyle karıştırmamak için şu pratik yöntemleri uygulayın.
Cümle içerisinde -ki'den sonra -ler çokluk ekini getirebiliyorsanız o “-ki” zamir olan -ki'dir. Ayrıca zamir olan -ki'nin bir ismin yerini tuttuğunu ve genellikle zamirlerin üzerine geldiğini de unutmamalıyız.
Sıfat yapan -ki de sıfat tamlaması kurar. Sıfat yapan -ki her zaman bitişik yazılır. Pratik olarak önündeki isme "hangi" sorusunu yönelterek bulur ve diğer -ki'lerden ayırt ederiz, öyleyse bu sıfat yapan -ki eklendiği sıfata daima bitişik yazılır.
Bağlaç olan “ki”nin cümleye kattığı anlamlar
- Anlamca ilgili iki cümleyi birbirine bağlar.
İşittim ki bu gölün balığı çok lezzetliymiş.
- Neden-sonuç ilgisi kurar.
Beni bu konuda bilgilendirmedin ki niye kızıyorsun?
- Koşul ilgisi sağlar.
Sevgi göstereceksin ki sevilesin.
- Özneyi vurgulamak için kullanılır.
Sen ki her zaman yapılması gerekeni bilirdin.
- Cümle sonlarında yakınma ya da kınama anlamı verir.
“Hiçbir çocuk bana ‘baba’ demedi Ben, hiç baba olmadım ki.”
- Sorulu cümlelerin sonunda kuşku, kaygı belirtir.
Konuyu anlamış mıdır ki?
- Şaşkınlık anlamı sağlar.
Eve geldim ki kedim her tarafı darmadağın etmiş.
- Cümle sonunda kullanıldığında eksiltili cümle oluşturur.
Sen hiç yemek yememişsin ki.
SORU EKİ MI / Mİ / MU / MÜ’NÜN YAZILIŞI:
Bu ek gelenekleşmiş olarak ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumla¬rına uyar:
- Kaldı mı?
- Sen de mi geldin?
- Olur mu?
- İnsanlık öldü mü?
Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitişik olarak yazılır:
- Verecek misin?
- Okuyor muyuz?
- Çocuk muyum?
- Gelecek miydi?
- Güler misin, ağlar mısın?
Bu ek sorudan başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır:
- Güzel mi güzel! Bu cümleye pekiştirme anlamı katmış
- Yağmur yağdı mı dışarı çıkamayız. Cümleye zaman anlamı katmış.
UYARI: Birleşik fiillerde mi soru eki iki kelimenin arasına da gelebilir:
- Vaz mı geçtin?
UYARI: Soru edatı olan "mı, mi, mu, mü" ile fiilden fiil yapan olumsuzluk eki olan “-ma,-me”nin darlaşmış biçimi birbiriyle karıştırılmamalıdır:
- “Arkadaşım kitabını dikkatli okumuyor.” “-ma/-me” olumsuzluk ekinin “-yor” önünde daralması var
- “Sen de bizimle geliyor musun?” Soru anlamı katan ek
Soru edatı “mi”nin soru anlamının dışında “pekiştirme, koşul, zaman” gibi değişik anlam ilgileri de vardır. Kendinden önceki sözcüğün son hecesine göre ünlü uyumuna girer.
- Sizin sokakta hiç gazete bayii yok mu? (soru)
- Siz de yardıma gitmeyi düşünüyor musunuz? (soru)
- Sıcak mı sıcak bir sabaha uyandı Ankara. (pekiştirme)
- Düzenli çalıştı mı iyi notlar alacaktır mutlaka. (koşul)
- Akşam oldu mu sokak satıcıları gelirdi mahallemize. (zaman)
- Sen delirdin mi neler söylüyorsun öyle? (şaşma)
http://www.tdk.gov.tr
KONU ANLATIM VİDEOSU ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ )
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
ÖRNEK CÜMLELER UYGULAMA
-de/de/-ki/ki/mi yazımı Aşağıdakilerin karşısına doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız:
- Dediki: "İstanbul muhasarası
- Diyeceğizki bu böyle olmaz.
- Öyle ki anlatamadım.
- Bugün kü olay canımı sıktı
- Akşam ki maç çok sıkıcıydı.
- Sizin kini çok üzdü
- Bizde ki kitaplar o kadar çok.
- Oki bizimle beraberdir.
- Sizdeki kalemleri alabilir miyim?
- Görüyorumki o da gelmiş.
- Benki toz kanatlı bir kelebeğim.
- Bir zerreciğimki arşa gebeyim
- Çocukturki asıl hür olan.
- Allah diyor ki:
- Bir fikir ki sıcak yarada kezzap
- Bir fikirki beyin zarında sülük
- Hamallık ki sonunda ne mal var rütbe
- Ne sanattır ki her şey her şeyi peçelemiş.
- Belkide benliğinden kaçabilen hazır
- San ki beni bekleyen bir hayal görüyorum.
- Çok var ki bu fikir bir işkence
- İplik ki incecik örer boşluğu
- Bir âlemki gökler boru içinde
- Somurtuşki bıçak nara ki tokat
- Gör ki başa neler gelir.
- Delikanlı çağımızda ki çevher
- Okuldaki olay üzücüydü.
- Hasan'ın notu iyi, ya senin ki?
- Evet, herşey bende gizli düğüm
- Otursun yerine bende her şekil
- Su da bir gizli yol pırıltılı iz
- Suda ezel fikri ebed duygusu
- Hatıra küpü devril sende ey hayâl gömül
- Ölsek de sevinin eve dönsekde
- Biz gidiyoruz yada gitmiyoruz
- İnsanlar zindan da bir kemmiyet
- İn cin uykuda yalnız iki yoldaş uyanık
- Biri benim biride serseri kaldırımlar
- İçimde damla damla bir korku birikiyor
- Kilimler de çizgi çizgi efkârım
- Kazanmak istersen sende zaferi
- Susandan kaçar da koşana gider
- Beni de beraber al anneciğim
- Dostlarlada yollar ayrıldı bir bir
- Gökyüzünün başka rengide varmış
- İnsan adını aldı da,
- Yükselmedi alçaldıda
- Özkardeşine çaldı da/kine kılıç çalamadı
- Cennette bugün gülleri açmış görürüz de
- Hayatmı sürdüğün kabuğundan ezberci
- Yoksa göz görüyorsun sanmanın öksesimi
- Azap mı var âlemde
- Kendini kaybetmek mi visalin son bedeli
- Belki de benliğinden kaçabilene hazır
- Düşünmü, konuşmu, susmu, unutmu?
- Buradan insan mı çıkar, yoksa tabut mu?
- Hava sıcak mı sıcak
- Şakaklarıma karmı yağdı ne var?
- Benim mi Allah'ım bu çizgili yüz!
- Köroğlu düşer mi şanından?
- Kavuşmak mı belki daha ölmedim
- İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
TEST SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisinde "-ki" eki yanlış yazılmıştır?
A) Seninki yine ortalığı dağıtmış.
B) Sendeki gözler kimde var?
C) Anladımki yalanmış sözlerin.
D) Ondaki incelik dillere destan.
E) Öyle yoruldum ki, anlatamam.
2. Aşağıdakilerden hangisinde "-ki" eki yanlış yazılmıştır?
A) Kulağını çektim ki, bir daha yapmasın.
B) Bizim ki henüz gelmemiş.
C) Kim ki onu söyleyen?
D) Bil ki, bu iş burada biter.
E) Oku ki anlayasın!
3. Aşağıdakilerden hangisinde "-ki" eki yanlış yazılmıştır?
A) Bir yemek yapmış ki, yeme de yanında yat.
B) Öyle bir ıslanmışki, kuru bir yeri yok!
C) Kiminkini aldığını hâlâ söylemeyecek misin?
D) Belki de ben bunu çoktan hak ettim.
E) Şimdiki yarışmacı Erzurum'danmış.
4. Aşağıdakilerden hangisinde "-ki" eki yanlış yazılmıştır?
A) Öyle üzülmüş ki anlatamam.
B) Seninki hâlâ uyuyor.
C) Yanındaki kimdi?
D) Kitabında ki soruları yaptın mı?
E) Duydum ki unutmuşsun, gözlerimin rengini.
5. Aşağıdakilerden hangisinde "-ki" eki yanlış yazılmıştır?
A) Sormadın mı ki, niye öyle yapmış?
B) Bülteniimizdeki haberlerden bazıları:
C) Söylediklerimi anladın mı ki?
D) Kimdi ki öyle avaz avaz bağıran?
E) Söylesem de yapmazki.
6. Aşağıdakilerden hangisinde "-ki" eki yanlış yazılmıştır?
A) Mademki gelmedi, hakkını alamaz!
B) Ne var ki verdiği sözleri unuttu.
C) Hâlâ mektup atıyor bize, demek ki unutmamış.
D) Halbu ki daha önce öyle söylememişti.
E) Sabah erken gelmişti oysaki.
7. Aşağıdakilerden hangisinde "-ki" eki yanlış yazılmıştır?
A) Sen ki beni tanırsın, niçin böyle düşünüyorsun?
B) O yer ki oradan herkes kaçar, sen de kaç.
C) Geldim ki kimse yok.
D) Bu adama güvenilmez ki!
E) Bana kızarlar mı ki acaba?
8. Aşağıdakilerden hangisinde "-ki" eki yanlış yazılmıştır?
A) Bunu senin yanına bırakır mıyım ki?
B) Belaki ne bela bu adam yahu!
C) Ne yazık ki elindekilerin hepsini kaybeti!
D) İyi ki sen varsın şekerim.
E) Bendeki de ne şans ama!
9. Aşağıdakilerden hangisinde "-ki" eki yanlış yazılmıştır?
A) İyi çiğne ki sonra karnın ağrımasın.
B) Çalış ki sınıfını geçesin.
C) Bilmem ki söylediklerin olur mu?
D) Görüyorumki çok çalışmışsın.
E) Babam dedi ki: "Artık gelmesin."
10. Aşağıdakilerden hangisinde "-ki" eki yanlış yazılmıştır?
A) Farz edelimki bu, senin dediğin gibi olmadı.
B) Öyle bir işi ki akıllara durgunluk verir.
C) Görmedim ki.
D) Hayır, güzel değil ki.
E) Bu işin de sonu gelmiyor ki.
11. Aşağıdakilerden hangisinde "-ki" eki yanlış yazılmıştır?
A) En fazla c vitaimni portakaldadırki kışın yetişir.
B) Herif it ki it!
C) Bir baktım ki, gitmiş.
D) Seninki değiştirilmiş.
E) O kadar uğraştım ama takılmıyor ki.
12. Aşağıdakilerden hangisinde "-ki" eki yanlış yazılmıştır?
A) Sendeki güç bende olsa...
B) Bir gün gelir ki olanlar unutulur.
C) Sana söylememiş miydim ki?
D) Tam başarıyorduk ki, herşey altüst oldu.
E) Olanları analayamadıkki.
13. Aşağıdakilerden hangisinde "-ki" eki yanlış yazılmıştır?
A) Karşıdaki evin camını kim kırdı?
B) Önümden çekilki filmi rahat izleyebileyim.
C) Kabul et ki bu böyle devam etmez.
D) Tanıdık mı ki bunlar?
E) Bu seferki hazırlıklar mükemmeldi.
1C 2B 3B 4D 5E 6D 7C 8B 9D 10A 11A 12E 13B
TEST SORULARI ALINTIDIR. http://rasitakin0.tripod.com/
ORTAOKUL İÇİN TEST
1.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ayrı yazılması gereken ‘ki’ bitişik yazılmıştır?
A.Sendeki bilgi bende olsa yarışmaya katılırdım.
B.Aynı şeyleri önceki gün duymuştum.
C.Elindeki kalemi bana uzatmıştı.
D.Bir de baktımki akşam olmuş.
2-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ‘ki’ bağlaç olarak kullanılmıştır?
a)Rüzgârdan dolayı dallardaki elmalar yere düştü.
b)Arkamızdaki araba az kalsın bizim arabaya vuruyordu.
c)O kadar güzeldi ki nazar değmesinden korkuyorduk.
d)Gözlerindeki ışıltı onun mutluluğunu yansıtıyordu.
3.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ki”nin yazımı yanlıştır?
A) İyiki bizimle sen geldin.
B) Öğretmenini dikkatli dinle ki başarılı olasın.
C) Defterimdeki şiiri yarın ezberleyeceğim.
D) Çalış ki sınavı kazanasın.
4.Aşağıdaki cümlelerde yer alan “ki” lerden hangisi sözcükten ayrı yazılmalıdır?
A-Akşamki programa sen de gelmelisin.
B-Onunki yolda çantasından düşmüş.
C-Eve geldimki, her yer darmadağın.
D-Sergideki resimler pek hoşuma gitmedi.
5.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ki” nin yazımı yanlıştır?
A-Seninki güzel ama, faydasız.
B-Duydum ki unutmuşsun, gözlerimin rengini.
C-Halbuki mesele senin anladığın gibi değil.
D-Aramızda ki ilişkiyi kimse bozamaz.
6.Hangisinde “ki”nin yazımı yanlıştır?
A)herkes bilir ki, sevgi kutsaldır.
B)Kitaptaki yazıyı tekrar tekrar okudu.
C)Burası öyle verimli ki her bitki yetişir.
D)Evin bahçesi sizin ki kadar genişti.
7.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ‘’ ki ‘’ nin yazımı yanlıştır?
I) Yarın belki bize gelirler.
II) Anladımki söylediklerimi hiç dinlememiş.
III) Soğuklar artınca saksıdaki çiçekler soldu.
IV ) Öteki ev berikinden daha büyük.
A) I B) II C) III D ) IV
8.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “–ki” yazımında yanlışlık yapılmıştır?
A-Bahçedeki güller çok güzel kokuyordu.
B-Kalemim kayboldu, seninkini alabilir miyim?
C-Duydumki unutmuşsun gözlerimin rengini.
D-Mademki gelmeyecektin neden söz verdin.
9.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır?
A-Görüyorum ki, sen bana inanmıyorsun.
B-Evdeki hesap çarşıya uymadı.
C-Seninki yine bir şeyler mırıldanıyor.
D-Oysa ki gidişine çok üzülmüştüm.
10.Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ki’nin yazımı yanlıştır?
A-Yerdeki çöpleri teker teker topladı.
B-Bizim evimiz de onun ki kadar geniş.
C-Evdeki hesap çarşıya uymadı.
D-Herkes bilir ki Ay, Dünya’nın uydusudur.
11.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili “ki” farklı bir görevde kullanılmıştır?
A-Ankara’daki halama gideceğiz.
B-Evdekiler beni yemeğe bekliyor.
C-Saksıdaki çiçekler susuzluktan kurumuş.
D-Manisa’daki tarlarda pamuk da üretiliyor.
12.Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcükte yazım yanlışı vardır?
A) Yazık ki beni henüz tanıyamamışsın.
B) Akşam ki konuşmalarından pişman görünüyor.
C) Okuldaki yanlışların düzeltmeye çalışmalısın.
D) Demek ki aramızda dostluk kalmamış.
CEVAP ANAHTARI
1.d 2.c 3.a 4.c 5.d 6.d 7.b 8.c 9.d 10.b 11.b 12.b
ALINTIDIR: www.turkkcetesti.net
- İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR