ZAMİRLER (ADILLAR)

ZAMİRLER (ADILLAR)

İsimlerin yerini kişi, dönüşlülük, gösterme, soru ve belirsizlik kavramları vererek tutan sözcüklere zamir denir.

Bir sözcüğün zamir olduğunu anlamak için o sözcüğün yerine bir isim getiririz.

“O, yarın kimi nereye götürecek?"

cümlesindeki “o, kim, nereye” sözcüklerini inceleyelim. Bu sözcüklerin zamir olup olmadığını öğrenmek için yerlerine birer isim getirerek cümleyi yeniden kuralım.

“Babası yarın çocuğunu sinemaya götürecek. ”

cümlesinde görüldüğü gibi birinci cümledeki “O, kim, nereye” sözcükleri çeşitli isimlerin yerini tutmuştur. “O” sözcüğü “baba” isminin; “kim” sözcüğü “çocuk” isminin; “nereye” sözcüğü “sinema” isminin yerine kullanılmıştır. İşte isimlerin yerini tutan “o, kim, nereye” gibi sözcükler zamirdir.

Not: Zamirler her zaman tek bir ismi karşılamaz, söz öbeklerinin, hatta cümlelerin yerini de tutabilir.

“Hafta sonu memlekete gitmeyi düşünüyorum fakat arkadaşlarıma bunu söylemedim. ”

cümlesinde “bunu” sözcüğü zamirdir. “Bunu” zamiri cümlede bir ismin yerini değil de bir söz öbeğinin yerini tutmuştur. “Bunu” sözcüğü birinci cümledeki “Hafta sonu memlekete gitmeyi” sözünün yerini tutmuştur.

Not: Zamirler isimlerin yerini tutmakla birlikte onların görevlerini de üstlenir.

“Bu işin sorumlusu Ahmet’tir. ”

cümlesinin yüklemi olan “Ahmet’tir” ismi yerine zamir kullanarak zamiri, yüklem görevinde kullanabiliriz.

“Bu işin sorumlusu odur. ”

cümlesinde “o” zamiri yüklem olmuştur.

ZAMİR TÜRLERİ

Zamirler şu bölümlere ayrılır:

1. Kişi (Şahıs) Zamiri

İnsan isimlerinin yerini tutan zamirlerdir. Zamirin yerine bir insan ismi getirebiliyorsak o sözcük kişi zamiridir.

"Olayı bana o anlatmıştı. ”

cümlesinde “o” sözcüğü bir insan isminin yerini tuttuğu için kişi zamiridir.

“Olayı bana Murat anlatmıştı. ”

dersek “o” zamirinin kişi adı olan “Murat” isminin yerini tuttuğunu görürüz.

Kişi zamirleri tekil ve çoğul olmak üzere ikiye ayrılır.

“Benim de bir zamanlar sevdiğim vardı"

dizesinde “ben” birinci tekil kişinin,

"Senin de saçların tarumar olur

dizesinde “sen” ikinci tekil kişinin,

“O duymasın sessiz sessiz ağladığımı"

dizesinde “o” üçüncü tekil kişinin yerini tutmuştur. Buna göre “ben, sen, o” kişi zamirleri tekil olan kişi zamirleridir.

"Şu bizim hesabı gör yavaş yavaş”

dizesinde “biz” birinci çoğul kişinin,

"Size yer açtık yüreğimizin derinliklerinde”

dizesinde “siz” ikinci çoğul kişinin,

“Onlar anlamaz ki benim hâlimden”

dizesinde “onlar” üçüncü çoğul kişinin yerini tutmuştur. Dolayısıyla “biz, siz, onlar” kişi zamirleri çoğul olan kişi zamirleridir.

Not: Söze saygı anlamı katmak için tekil kişi zamirlerinin yerine çoğul kişi zamiri kullanılabilir.

“Öğretmenim, siz bana bir roman vereceğinizi söylemiştiniz.

cümlesinde “öğretmen” tekil isimdir. Bu ismin yerini tutan zamir “sen” ikinci tekil kişi zamiridir. Ancak saygıdan dolayı öğretmen” ismi yerine “siz” zamiri kullanılmıştır.

“Bir bayram daha geçti sensiz."

cümlesinde “sensiz” sözcüğü zamir değildir. “Sensiz sözcüğü bir ismin yerini tutmaktan çok, başka bir deyişle zamir olmaktan çok, eylemin durumunu göstermektedir. “Sen” zamirine eklenen “-siz” yapım eki bu sözcüğe durum anlamı katmıştır. Dolayısıyla “sensiz” sözcüğü bu cümlede zamir değildir. Zamirden türemiş bir zarftır.

2. Dönüşlülük Zamiri

“Kendi” sözcüğüne dönüşlülük zamiri denir. Dönüşlülük zamiri daha çok insan isimlerinin yerini tuttuğu için kişi zamirlerine yakındır.

Dönüşlülük zamirinin iki işlevi vardır: İsmin yerini tutmak ve eylemin anlamını kişi yönünden pekiştirmek.

“Kedi aşağı mahalleden eve kendi dönmüş. ”

cümlesinde dönüşlülük zamiri olan “kendi” sözcüğü “kedi” isminin yerine kullanılmıştır.

“Bu öyküyü kendisi yazmış. ”

cümlesinde “kendisi” dönüşlülük zamirini cümleden atıp “Gökhan” yazmış diyebiliriz. Dolayısıyla bu cümlede dönüşlülük zamiri kişi isminin yerine geçmiştir.

“Kendi evini satacakmış. ”

cümlesinde dönüşlülük zamiri üçüncü tekil kişi yerine,

“Suçu kendimizde aramalıyız."

cümlesinde dönüşlülük zamiri birinci çoğul kişi yerine kullanılmıştır.

“Buraya geceleyin ben kendim geldim. ”

cümlesinde dönüşlülük zamiri pekiştirme görevinde kullanılmıştır. Çünkü dönüşlülük zamiri kişi zamirleriyle birlikte kullanıldığı zaman pekiştirme yapar, anlamı şahıs yönünden kuvvetlendirir. Burada da “ben” kişi zamiriyle birlikte kullanılmıştır.

“Operasyonu Komiser Orhan Bey kendisi yönetecek. ”

cümlesinde dönüşlülük zamiri yerini tuttuğu isimle, yani Orhan Bey sözü ile birlikte kullanılmıştır. Dolayısıyla dönüşlülük zamiri eylemi kişi yönünden pekiştirmiştir.

3- İşaret Zamiri

İsimlerin yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir. İşaret zamirleri hem ismin yerini tutar hem de o ismi işaret eder.

O benim milletimin yıldızıdır parlayacak"

dizesinde “o” sözcüğü “bayrak” isminin yerini işaret ederek tuttuğu için işaret zamiridir.

“Bunu şimdi okumak istiyorum."

cümlesinde “bu” sözcüğü işaret zamiridir. Çünkü bir ismin yerini işaret yoluyla tutmuştur. “Bu” sözcüğünü kaldırıp

"Romanı şimdi okumak istiyorum."

diyebiliriz. O hâlde “bu” sözcüğü “roman” isminin yerini işaret ederek tutmuştur.

“Vefasız Aslıya yol gösteren bu"

“Askerlik yaptığım kışladır ötesi"

"Orada bir köy var uzakta ”

"Sen sunu al, berikini bana ver."

“Ötekini almak istiyorum. ”

"Şunları raflara güzelce yerleştirin."

“Bövleleri iş yapmaktan hep kaçar. ”

"Onları bir torbaya doldurun. ”

“Surava bırakın eşyaları."

cümlelerindeki altı çizili sözcükler de işaret zamiridir.

Not:“O, onlar” sözcükleri insan isminin yerini tutuyorsa kişi zamiri; insan dışındaki varlık ve kavram isimlerinin yerini tutuyorsa işaret zamiridir.

“O” sözcüğü,

“O, çok güzel şarkı söylerdi. ”

cümlesinde kişi isminin yerine geçtiğinden kişi zamiri,

"O, beğenerek izlediğim bir aksiyon filmiydi. ”

cümlesinde “film” isminin yerini işaret yoluyla tuttuğu için işaret zamiri,

“Onlar” sözcüğü,

“Onlar, bu okulun en çalışkan öğrencileridir. ”

cümlesinde “öğrenciler” isminin yerini tuttuğu için kişi zamiri,

“Onları masamın çekmecesine bırak. ”

cümlesinde insan dışındaki varlık isimlerinin yerini tuttuğu için (kitap, kalem vb.) işaret zamiridir.

Not:İşaret zamirleri bazen kişi isimlerinin yerine kullanılabilir. Bu tür sözcükler yine işaret zamiridir.

“Doğum gününe şunu da çağır. ”

cümlesinde “şunu” işaret zamiri insan isminin yerini tutmuştur. Ancak işaret etme anlamı ağır bastığı için bu sözcük işaret zamiridir.

4. Belgisiz Zamir

İsimlerin yerini, belirsizlik anlamıyla tutan zamirlerdir. Belgisiz zamirlerin, hangi isimlerin yerini tuttuğu açıkça belli değildir. Belgisiz zamirlerde genellikle sayıca bir belirsizlik anlamı vardır.

“Herkes köy meydanında toplanmıştı. ”

cümlesindeki “Herkes” sözcüğü belgisiz zamirdir. Bu zamirin, hangi insan isimlerinin yerini tuttuğu belirsizdir.

“Tabakların birkaçı kırılmıştı. ”

cümlesindeki “birkaçı” sözcüğü de belgisiz zamirdir. “Birkaçı” belgisiz zamiri, sayıca belirsizlik anlamı içeren varlık isimlerinin yerine kullanılmıştır.

"Bazıları aksiyon filmlerinden hoşlanır."

“Çoğu seni can kulağıyla dinledi. ”

"Beni artık kimse arayıp sormuyor."

"Saksıdaki çiçeklerin hepsi solmuş. ”

“Akşamüstü babamı bir[ aradı. ”

"Her şey bu güzel vatan içindi."

“Birkısmı sınavdan yüksek not aldı. ”

“Hiçbirine güvenmiyorum. ”

“Televizyonların tümü, ana haber bülteninde olaya yer verdi. ”

cümlelerindeki altı çizili sözcükler de belirsizlik anlamıyla isimlerin yerini tuttuğu için belgisiz zamirdir.

“Kimi, klasik müziği sever."

cümlesindeki “kim” sözcüğü “bazıları” anlamı taşıyıp belirsizlik anlamı bildirdiği için, belgisiz zamir görevinde kullanılmıştır.

“Kimi ağlar, kimi güler. ”

cümlesinde de ismin yerini belirsizlik anlamı taşıyarak tuttuğu için “kimi” sözcüğü belgisiz zamir olarak kullanılmıştır.

5. Soru Zamiri

İsimlerin yerini soru sorarak tutan zamirlerdir. Bu zamirler hem soru anlamı taşır hem ismin yerini tutar.

“Bu mektubu kim göndermiş?”

cümlesinde “kim” sözcüğü soru anlamı taşımaktadır. Bu sözcüğü cümleden çıkardığımızda yerine cevap olarak bir isim getirebiliyoruz:

“Bu mektubu kardeşim göndermiş. ”

Soru anlamı taşıyan “kim” sözcüğü buna göre “kardeş” isminin yerini tutmuştur. O hâlde “kim” sözcüğü soru zamiridir.

“Yarın nereye gidiyoruz?”

cümlesinde soru anlamı taşıyan “nereye” sözcüğü de soru zamiridir.

"Üsküdar’a kaç vapuru ile geçeceksin?”

cümlesine cevap verelim: “Üsküdar’a beş vapru ile geçeceğim.” Bu cümlede “beş” sözcüğü ismdir. O hâlde kaç sözcüğü ismin yerini tutan bir sözcüktür. Dolayısıyla bu cümlede “kaç” sözcüğü zamir görevinde kullanılmıştır.

"Çocuğun elindeki neydi?”

"Bu çiçekleri nereden aldınız?"

“Geceye kimleri çağırdınız?”

“Bu kaşık, neyden yapılmış?”

"Çocukların kaçı zamanında geldi?”

“Hangisini almayı düşünüyorsun?"

“Cebindeki paranın ne kadarını harcamış?

cümlelerindeki altı çizili sözcükler de soru zamiridir.

Not:Soru zamiri, cümleye kimi durumlarda soru anlamı katmaz.

"Yarışmanın nerede yapılacağını bilmiyorum."

cümlesinde "nerede” sözcüğü bu cümleye soru anlamı katmamıştır. Soru anlamını “bilmiyorum” sözcüğü ortadan kaldırmıştır. Bu cümledeki “nerede” sözcüğü yine de soru zamiridir.

“Yarışmanın nerede yapılacağını biliyor musun?”

cümlesinde de “nerede” sözcüğü bu cümleye soru anlamı katmamıştır. Ancak bu cümlede soru anlamı vardır. “Mı” soru eki, cümleden çıkarıldığında cümledeki soru anlamı kaybolmaktadır. O hâlde cümledeki soru anlamı “mı” soru eki ile sağlanmıştır.

“Çarşıdan ne alacakmış?”

cümlesinde soru anlamı vardır. Cümleye soru anlamını “ne” sözcüğü katmıştır. “Ne” sözcüğü ismin yerini soru yoluyla tutmuştur. O hâlde soru zamiridir. Dolayısıyla soru zamiri bu cümleye soru anlamı katmıştır.

“Çarşıdan ne alacağını söylemedi. ”

cümlesinde “ne” sözcüğü ismin yerini soru yoluyla tuttuğu için soru zamiridir. Ancak bu cümlede soru anlamı yoktur. O hâlde soru zamiri bu cümleye soru anlamı katmamıştır.

“Çarşıdan ne alacağını söyledi mi?”

cümlesinde soru zamiri olan “ne” sözcüğü bu cümleye soru anlamı katmamıştır. Ancak cümlede soru anlamı vardır. Soru anlamı “mi” soru eki ile sağlanmıştır.

Zambak Yayınları

KONU ANLATIM VİDEOSU (ZAMİR) ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ )