Şiirde iç âhenge armoni denir. Şimdi armoniyi ve armoninin unsurlarını inceleyelim.
Armoni
Art arda gelen dizelerdeki seslerin uyumu demektir. Dizelerdeki ses uyumu, vurgu, tonlama ve seslerle sağlanır.
Şimdi bunları örnekleriyle inceleyelim.
Vurgu
Bir hecenin diğerlerine göre daha kuvvetle, daha şiddetli olarak söylenmesi demektir.
Şiirin ahenk unsurlarından olan vurgu, şiir okuma sırasında başvurulan, sözün etki ve ahengini artıran bir öğedir.
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak!
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak
Bu dizelerdeki renkli yerler vurgulu olarak okunduğunda vurgu, sözün etki gücünü ve ahengini artırır.
Not: Şiirde dizelerde tekrar edilen sözcükler ahenk unsurudur.
Gün batsa ne olur geceyi onaran bir mimar vardır
Yanmışsam külümden yapılan bir hisar vardır
Yenilgi yenilgi büyüyen bir zafer vardır
Sırların sırrına ermek için sende anahtar vardır
Göğsünde sürgününü geri çağıran bir damar vardır
Senden ümit kesmem kalbinde merhamet adlı bir çınar vardır
Bu dizelerde tekrar edilen “vardır” sözcükleri ahenk unsurudur.
Tonlama
Konuşmada birbiri ardından gelen sesler, hiçbir zaman aynı seviyede ve aynı renkte değildir. Ses durmadan alçalır, yükselir, yumuşar, sertleşir, incelir, kalınlaşır. İşte bu ses değişikliğine tonlama adı verilir.
Tonlama sayesinde acıma, üzüntü, özlem, hayranlık, sevgi gibi duygular belirginlik kazanır. Şiir, tonlamaya uygun olarak okunduğunda tonlama şiirin ahengine katkı sağlar.
Aliterasyon
Şiirde uyum sağlamak için bir şiirin dizelerinde sürekli aynı ünsüzün tekrarlanmasından oluşan ahenge aliterasyon denir.
Sev seni seveni hâk ile yeksan ise
Sevme seni sevmeyeni Mısır’a sultân ise
Bu dizelerdeki “s” sesi ile aliterasyon yapılmıştır. Bu dizelerde “s” ünsüzünün sıkça kullanılması şiirin âhengine katkı sağlamaktadır.
Eylülde melul olduğu gönül soldu da lale
Bir kâküle meyletti gönül geldi bu hâle
Bu dizelerde aliterasyon “l” sesi ile yapılmıştır. “l” sesinin dizelerde yoğun olarak kullanılması şiire bir ahenk kazandırmıştır.
Asonans
Bir şiirin dizelerinde sürekli aynı ünlünün tekrarlanmasıyla oluşan ahenge asonans denir.
Neysen sen, nefes sen, neylersin neyi
Neyzensen, nefessen, neylersin neyi
Bu dizelerdeki “e” sesi ile asonans yapılmıştır. Ayrıca bu dizelerdeki “n” ve “s” sesleri ile aliterasyon yapılmıştır.
Ayağın sakınarak basma aman sultanım
Dökülen mey kırılan şişe-i rindân olsun
Bu dizelerde asonans “a” sesi ile yapılmıştır.
Bu örneklerde de görüldüğü gibi aliterasyon ve asonans şiirin ahengi ile ilgilidir.
zambak yayınları