ÖĞRETİCİ ANLATIM
Alıcının bilmediği varsayılan bir konuda, onu bilgilendirmek ve bu bilgilere göre davranmasını istemek için hazırlanan metinlerde öğretici anlatım kullanılır. Öğretici anlatımlarda bir bilginin alıcıya aktarılmasında her türlü yol ve yaklaşım kullanılabilir. Buna bağlı olarak bir öğretici anlatımda "öğretici, açıklayıcı, kanıtlayıcı, tartışmacı hatta betimleyici anlatım" kullanılabilir. Öğretici anlatımın kullanıldığı metinler bilgi vermek amacıyla düzenlenir, bu metinlerde anlatım nesnel özellik taşır, açıklık ve kesinlik önemlidir. Alanında gerekli bilgi birikimine sahip kimseler tarafından hemen anlaşılacak şekilde metinler oluşturulur.
Öğretici anlatımda dil, göndergesel işlevde kullanılır. Dil dışı öğeler (grafik, plan, çizge, tablo vb.) ve konu ile ilgili terimlerin kullanılması söz konusudur. Söz sanatlarına, dilin bünyesine mal olmamış yan anlam ifade eden kelime ve kelime gruplarına yer verilmez. Genellikle geniş zaman kipi kullanılır.
Deneme, bilimsel metinler (edebiyat, tarih, coğrafya, fizik, matematik vs. bilimleriyle ilgili metinler), özyaşamöyküsü, eleştiri metinleri, kıssadan hisseye yönelik metinler öğretici metin özelliği taşımaktadır.
Öğretici Metinlerin Özellikleri:
• Belli bir konuyu öğretmeye yönelik oluşturulduğundan o konu ile ilgili terimlerin kullanılması söz konusudur.
• Söz sanatlarına, dilin bünyesine mal olmamış yan anlam ifade eden kelime ve kelime gruplarına yer verilmez.
• Genellikle nesnel anlatım söz konusudur.
• Çoğunlukla geniş zaman kipi kullanılır.
• Dil, göndergesel işlevde kullanılmıştır.
• Anlatım açısından yoruma ve karmaşıklığa yol açmayacak dil kullanılır.
• Bilgi verme amacıyla düzenlenir.
• Alanında gerekli bilgi birikimine sahip kimseler tarafından hemen anlaşılacak şekilde metinler oluşturulur.
• Dil dışı öğeler (grafik, plan, çizge, tablo vb.) de kullanılabilir.
ÖĞRETİCİ ANLATIM-2
Belirli bir konuda bilgi vermek amacıyla yazılmış metinlerde Kullanılan anlatıma öğretici anlatım denir. Öğretici anlatımda yazar, duygularına yer vermez, bu nedenle daha çok, nesnellik ağır basar.
Öğretici anlatımda, edebî eserlerde olduğu gibi bir anlatıcı yoktur. Bu tür anlatımda daha çok, üçüncü şahıs kullanılır. Yazar, bilgi verdiği konu ile ilgili terimlere ve teknik sözcüklere de yer verir. Düşünceler kısa, kesin ve anlaşılır bir şekilde ortaya konur. Bilgilendirme ön planda olduğu için öğretici metinler sade bir dille kaleme alınır. Edebî eserlerde olduğu gibi mecazlı ifa-delere, söz sanatlarına ve süslü anlatıma yer verilmez.
Öğretici anlatım okuru aydınlatmak, ona bilgi vermek için hazırlanan bilimsel eserlerde, sözlüklerde, ansiklopedilerde, okul kitaplarında kullanılır.
Panda, ana vatanı Çin olan ayıgiller familyasından beyaz postlu, üzerinde siyah benekleri olan bir ayı türüdür. Diğer bir adı bambu ayısı olan pandaların boyu yaklaşık 1,5 metre, ağırlığı ise 100-150 kg arasındadır. Yeni doğan panda ancak bir fare büyüklüğünde ve 100 gr ağırlığındadır. Bebek pandanın gözlerinin açılması 6 hafta sürer. 3 aylık olduğunda tek başına yürümeye,5 aylık olduğunda ise koşmaya ve bambu yemeye başlar. Bir buçuk sene sonra tek başına yaşamaya başlar. Bambu ormanlarında yaşayan bu canlılar, günde 12-30 kg bambu ağacı yer.
Bir ansiklopediden alınan “pandalarla ilgili bu yazıda öğretici anlatım kullanılmıştır. Bu parçada pandalar hakkında bilgi verilmektedir. Önce pandaların ana vatanı söylenmiş, daha sonra hangi familyadan olduğu verilmiştir. Bunun yanında boyları, kiloları, beslenme şekilleri ve doğup büyüme evreleri hakkında aydınlatıcı bilgiler verilmiştir. Parçadan anlaşılacağı gibi, anlatılmın temelinde bilgilendirme, aydınlatma ve öğretme vardır.
Öğretici anlatımda dil, haber ve bilgi verme fonksiyonunda yani göndergesel işlevde kullanılır. Konu tanımlardan, örneklerden, karşılaştırmalardan hareketle anlaşılır bir şekilde ortaya konur. Bu nedenle öğretici anlatımda somutluk ön plandadır.
Havada beyaz ve hafif billurlar biçiminde donarak yağan su buharına kar denir. Bulutların bulunduğu yüksekliklerde hava sıcaklığı çok düşüktür. Bu nedenle de yükselen su buharı, bu yükseklikte sıvı hâle geçmeden doğrudan buz kristali hâline dönüşür. 0,1 milimetre çapındaki buz kristalleri birbirine yapışarak kar tanelerini oluşturur. Kar kristallerinin çapları 2-4 mm, ağırlıkları ise yaklaşık 0,005 gramdır. Kar tanelerinin çoğu, çıplak gözle düzensiz görünür. Ama genellikle altı köşeli olan kar kristallerinin mükemmel şekilleri vardır. Kar kristalleri üzerinde ilk araştırmaları yapan ABD’li Wilson Bentley, kar kristalleriyle ilgili şöyle demektedir: “Elli yıl boyunca sürekli kar kristali fotoğrafı çektim. Elde ettiğim 6000 resim içinde kristal yapıları birbirinin aynı olan iki kar tanesine rastlayamadım. ”
Bu paragrafta öğretici anlatımdan yararlanılmıştır. Önce “kar”ın tanımı yapılmış, daha sonra karın nasıl oluştuğu hakkında bilgi verilmiştir. Kar kristalleri ile ilgili bilgi verilirken bu alanda çalışma yapan Amerikalı bilim adamından alıntı yapılmıştır. Kar kristallerinin birbirine benzemediği düşüncesi bilim adamının sözlerinden hareketle somut ve daha etkili bir şekilde anlatılmıştır.
Masal sözcüğü Habeşçedeki “mesl” sözcüğünden gelmektedir. İbraniceye “maşal", Aramiceye “mesel, masal”, bu dillerden de Türkçeye “masal” olarak geçmiştir. Yurdumuzun değişik bölgelerinde masal kelimesi için “metel, matal" sözcükleri de kullanılmaktadır. Masal, nesirle söylenmiş, bütünüyle hayal ürünü, gerçekle ilgisiz ve anlattıklarında inandırma amacı olmayan kısa anlatı türüdür. Masallarda olağanüstü kişi ve olaylar işlenir. Kahramanları arasında insandan başka cin, peri, dev gibi varlıklar da yer alır. Masallar halk arasında daha çok, kadınlar tarafından anlatılır.
Bu parçada ise “masal” hakkında okura bilgi verilmiştir. Amaç, okuru “masal” konusunda bilgilendirmek ve aydınlatmaktır. Bunun için öncelikle masal sözcüğünün nereden geldiği yani kökeni konusunda bilgi verilmiştir. Türkçeye nasıl geçtiği söylendikten sonra da “masal” hakkında tanıtıcı, kavratıcı bilgiler verilmiştir.
ZAMBAK YAYINLARI
