Kullanıcı Oyu: 0 / 5

Yıldız etkin değilYıldız etkin değilYıldız etkin değilYıldız etkin değilYıldız etkin değil
 

CAHİT SITKI TARANCI' YI VE ŞİİRİNİ SEVMEK

CAHİT SITKI TARANCI' YI VE ŞİİRİNİ SEVMEKBekir Sıtkı Bey'in Diyarbakır'daki konağı 2 Ekim 1910 tarihinde herhalde sevinçli bir telaş içindeydi. Bu sevinçli telaşın sebebi bir bebekti. Aynı zamanda ilk bebekti. O gün, kundağa düşen bebeğin bir şair olarak doğduğunu ve onu nasıl bir kaderin beklediğini kimse bilemez­di elbette. Gerçi adını Hüseyin Cahit koyarken, be­beğin büyüyünce edip olması temennisinde bulun­duğu düşünülebilir Bekir Sıtkı Bey'in

Hüseyin Cahit, Cahit Sıtkı olurken

Servet-i Fünuncu Hüseyin Cahit o sırada yolun yarısındadır tam da, 35 yaşındadır. II. Meşrutiyet ilan edileli iki yıl olmuştur ve Hüseyin Cahit de ar­tık bir edebiyatçıdan çok bir politikacı olarak boy göstermektedir. Hüseyin Cahit, Tevfik Fikret ve Hüseyin Kâzım'ın birlikte kurdukları Tanin gazete­si iki yaşındadır. Servet-i Fünuncu Hüseyin Cahit, küçük Hüseyin Cahit doğduğunda iki yıllık mebus­tur. Muşrutiyet'in ilanıyla birlikte İstanbul millet­vekili seçilmiştir, İttihat ve Terakki'nin kalemşoru olarak. Neredeyse, uzun ömrünün sonuna kadar politikadan kopamadı.

Fakat belki de babası oğluna isim verirken Hüse­yin Cahit'in politikacı kimliğini de hesaba katmış­tır. Öteden beri ticaret ve ziraat ile uğraşan ailenin, kundaktaki bebekle ilgili hayalleri başka türlüdür. Bekir Sıtkı Bey, onun kundağa düştüğü günden iti­baren beslediği, çocukluk yıllarında biraz daha bü­yüttüğü ve nihayet gençlik yıllarında uygulama saf­hasına koymaya çalıştığı hayallerinde onu hep bir yönetici olarak, bir vali olarak görmektedir. Belki de daha ileride bir mebus... Ramazan Korkmaz'ın kaleminde onun çocukluk yılları ve babasının ha­yalleri şöyle özetlenir; "Çocukluk yıllarında evin içinde oldukça neşeli, esprili ve enerjik olan Cahit Sıtkı, evin dışında daima içe kapanık, suskun ve çekingendir. Fiziksel olarak cılız, naif bir yapıya sahiptir. Bu yüzden sık sık hastalanır ve ailesi bu ilk çocuğun başına pervane kesilir. Özellikle baba Bekir Sıtkı, ataerkil aile kabulündeki "oğul" imgeleri­nin bütün ümitlerini, hülyalarını onun üzerine kurmuştur. Daha kendini ve dünyayı tanıma aşamasındaki bu sıska çocuğa mesleği dahi küçükken seçilmiştir: O, ileride okuyup vali olacak ve ailenin adını daha da yükseltecektir. Şimdiden davranışları ve ruhsal yönelişleri itibariyle buna hazırlanmalıdır. Babasıyla arasındaki mesafeli ilişkiyi hep bu ileriye dönük hülyalar kurmaktadır."1

Şair-i maderzat olduğu hususunda şüphe olmayan Cahit Sıtkı'nın; şair tabiatı, yani tabii kimliği verili kimliği ile babasının ona biçtiği vali kimliğini edinilmesi öngörülen hedef kimlik arasında nasıl ezildiğini tahmin edebiliriz; değirmende un gibi, dönen iki taşın arasında... Belki de felekle gerçek arasında, un ufak... Gerçek şu ki, Cahit Sıtkı, babası­nın kendine biçtiği rolü hiçbir zaman benimseyememiştir. Ötesi, hayatın biçtiği rolü de... Hayatın bir acemisi olarak yaşayıp geçmiştir bu dünya 1924'e, İstanbul'a, Saint-Joseph Lisesi'ne gönderilişine kadar bu acemiliğini, ailesinin ustalığının gölgesinde güven içinde yaşar. "Geçirir" diyemiyorum, çünkü hayatın acemisi olmak, öyle yaşamak on şair kimliğini besleyen en temel unsurlardandır da bunun farkındadır aslında. Acemilik, kalıcı bir arazdır onda.

Cahit Sıtkı, babasının kendisiyle ilgili hedefleri doğrultusunda, daha iyi bir eğitim görmesi için İs­tanbul'a, Saint-Joseph'e gönderilir. Ramazan Korkmaz'ın tabiriyle bu bir "cennetten kovuluş"tur.2 Ka­derin cilvesine bakın ki Cahit Sıtkı'nın İstanbul'a geldiği günlerde bir başka Diyarbakırlı, Ziya Gökalp hayata gözlerini yumuyordu. Evet, İstanbul'a gidiş Cahit Sıtkı için bir cennetten kovuluş anlamını taşı­yordu. Çünkü hayat karşısındaki acemiliğini Diyar­bakır'da olduğu sürece ailesi telafi ediyordu. İstan­bul'a gitmek demek onun için hem bu telafi edici etkiden uzaklaşmak, hem de büyük şehrin açmazlarıyla yüz yüze gelmek, savunmasız kalmak demekti, İstanbul, o koca şehir ve insanları, anne şefkatine muhtaç bu çekingen çocuk ruhunda bir labirent çıkmazı oluşturur. Öğrenci arkadaşlardan, öğretmenlerden ve çevreden sıkılan, kaçan şair, kitaplara, özellikle şiir kitaplarına yalnızlığını, mutsuzluğunu dindirecek bir teselli kaynağı olarak yönelmeye bu yıllarda başlar."3 Saint-Joseph'te geçen dört yılın ardından Galatasaray Lisesi'ne geçer, Cahit Sıtkı denince hemen akla gelecek olan bir başka şairle, Ziya Osman Saba ile burada tanışır. İstanbul'da, okul hayatı boyunca arkadaşlarıyla gerekli iletişimi kuramayan ve bu yüzden kendisini büyük bir yalnızlığın içine hapseden şair, yazları Diyarbakır'a tatil için  geldiğinde aradığı şefkat ve ilgiyi ailesinde buluyor, bir nebze de olsa teselli oluyordu. Ancak o, artık ne tam bir Diyarbakırlı, ne de tam bir İstanbullu idi. Yaz tatili için geldiği Diyarbakır'da istediği kültürel Ortamı bulamamanın bunalımını yaşıyor ve İstanbul'u özlüyor; İstanbul'da ise yalnızlığın ıstırabıyla aile saadetini aramaya başlıyordu. Orta öğrenimini bu tür ikilemler arasında tamamlayan şair, 1931 I Eylülünde Yıldız'daki Mülkiye Mektebi'ne kaydını yaptırır. Babasının oğlu ile ilgili kurduğu hayallere doğru atılmış bir adım gözüken bu okul, hayatta tek hedefi iyi bir şair olmak olan Cahit Sıtkı için bir ka­linis anlamına gelmektedir. Şairin hayatı boyunca anmaktan geri durmayacağı ve Beşiktaşlı sevgili dediği ilk aşk, bu yıllarda bir teselli gibi, bir ümit gibi yeşerir. Bu aşk, bir kâbustan kurtulmanın anahtarı gibidir. Buna bir de bir sığınak bildiği içkiyi eklemek gerekecektir. Mülkiye'yi bir türlü bitiremeyen şair, 1935'te Yüksek Ticaret Okulu'na kayıt yaptı­rır. 1936 Kasımında girdiği bir sınav sonucu Sümerbank'ta çalışmaya başlar. Kısa zaman sonra ay­rılmak zorunda kalır.

Şimdi Cahit Sıtkı'yı neden sevdiğimizi sorabili­riz kendi kendimize? Nedense tahammül etmek zo­runda kaldığımız memuriyetlere bir çırpıda veda edebilmesinden ötürü mü severiz Cahit Sıtkı'yı? Belki bir parça da ilk aşka, Beşiktaşlı sevgiliye duyu­lan vefanın da payı vardır ona duyduğumuz sevgi­de... Öyle değil mi?

 

Ve Paris ve Otuz Beş Yaş ve sonrası...

Cahit Sıtkı, 1938'de, Scienses Politiques'te eği­tim görmek üzere Paris'e gider. Bu sefer daha ka­rarlıdır. Kendisini bir baltaya sap olamamış hisset­mektedir. İçki iptilası burada da devam etmekte, yakasını bir türlü bırakmamaktadır. Yakasını bı­rakmayan bir başka şey de talihsizliğidir; Alman uçakları Paris'i bombalamaya başlamıştır. 13 Tem­muz 1940'ta bir bisikletin üzerinde Paris'ten ayrı­lan şair ancak aynı yılın Ekim ayı sonlarına doğru Diyarbakır'a, ailesine kavuşacaktır. Paris rüyası da böylece son bulmuştur. 1941 Martında askere gi­den şair, askerlik hayatı boyunca iki aşk yaşayacak, bir yandan da Beşiktaşlı sevgilisini hatırlayıp içme­ye devam edecektir. Bu sırada ailesi İstanbul'a taşınmıştır. Babasının Eminönü'ndeki bürosunda ti­cari işlerine yardım etmeye başlar. Bir süre sonra öğretmenlik yapmaya başlar ancak çok geçmeden oradan da ayrılarak Ankara'ya gider. 1944'te Ana­dolu Ajansı'nda mütercim olarak göreve alır. Bura­da kendine uygun bir edebî çevre de bulmuştur üs­telik. 1946'da Toprak Mahsulleri Ofisi'nde çalış­maya başlayan şair, bu sırada meşhur şiiri "Otuz Beş Yaş Şiiri"ni kaleme alacak ve CHP'nin açtığı bir yarışmaya katılarak birinci olacaktır. Şöhretini bü­yük ölçüde borçlu olduğu bu şiir, bir anlamda onu erginleyen ve Hüseyin Cahitlikten uzaklaştırıp ke­sin bir şekilde Cahit Sıtkılığa yönelten, hatta Cahit Sıtkı yapan şiirdir.

1947'de Çalışma Bakanlığı'nda mütercim olarak çalışmaya başlayan şair için düşten güzel günler de başlamıştır. Cavidan Hanım ile burada tanışır ve fırtınalı bir aşkın sonunda 4 Temmuz 1951 tarihin­de evlenir. İçkiye ve dost meclislerine böylece ara verir. Bir buçuk yıl kadar süren bu ayrılığın sonun­da yine eski alışkanlıklarına döner. Hayatının belki de en mutlu günlerini yaşamaktadır. Ancak 18 Ocak 1954 günü geçirdiği bir kalp krizi, onun artık sonsuza kadar susmasının bir başlangıcı olacaktır. Felç olmuştur ve yarı bilinçli bir hâlde hayatına de­vam etmek durumundadır. 13 Ekim 1956'da ölü­müne kadar da böyle yaşayacaktır. Son nefesini gur­bette, Viyana'da, üşütmeden ötürü yakalandığı zatülcenp hastalığından ve tedaviyi âdeta geri çevire­rek verir. Otuz beş yolun yarısı değilmiş meğer de­dirten bir yaşta hayata gözlerini yumar.

Onun ölümünü hepimiz içimizde bir oğul, bir kardeş ölümü gibi duyarak mı severiz biz Cahit'i, Ca­hit'imizi?.. Bu otuz beş yaş yanılgısı hepimizi buldu­ğu, bulacak olduğu için mi?..

 

Şiirini neden sevdik?

 Cahit Sıtkı şiirini neden sevdiğimizi anlamak için belki öznesi başka olan sorularla başlamak gere­kir. Aklıma hemen Fuzuli ve Baki geliyor. Biz, Fuzuli'nin şiirini olanca mükemmelliğine, şekilde ve örgüde ulaştığı zirveye rağmen neden Baki'nin şii­rinden daha fazla severiz? Belki de cevabı içinde bu sorunun ve belki de tam da bu yüzden, Baki'nin şii­rinin şekil ve örüntüde ulaştığı mükemmellikten ötürü... Bu soruyu Mimar Sinan'ın iki eseri arasın­da, Süleymaniye ve Selimiye için; Süleymaniye'yi öne alarak sormak mümkün müdür? Ben, sorulabileceğini düşünüyorum.

Sanat eserinin en temel iki unsuru duygu ve deha­dır. Şiir de, mimari de sair diğer güzel sanatlar da bu iki unsurun buluşmasıyla vücut bulur. Büyük eser­ler bu ikisinin uygun oranlarda mezcedilmesinden hâsıl olur. Denge dehadan yana kaydı mı insandan, okuyucudan uzaklaşmaya başlar, araya bir soğukluk girer. Duygudan yana kayarsa sıcaklık, sübjektiflik söz konusu olmaya başlar. Daha insanî ve daha tabii olan budur. Çünkü her okuyucu her zaman kendi­ni, kendi ifadesini dehanın çizgilerinde bulamaz. Dehanın koyduğu sınır hayli yüksekte, ötededir. Bu­nu söylerken elbette ne Fuzuli'nin, ne de Cahit Sıt­kı'nın dehasına söz ediyor değilim. Fakat bu ikisinin duyguyu dehaya öncelediğini söylüyorum. Baki'nin ise meseleye çok daha farklı baktığı muhakkak. Bun­da elbette sanatın devrinde geldiği nokta da önemli­dir. Onu, buna zorlayan bir ortam vardı. Belki Cahit Sıtkı'nın şiirini böylesine sıcak, böylesine insani bir zemine kurmasının gerisinde de devrin şartları var­dır. Her şeyden önce onun döneminde yürürlükte olan hece, Baki döneminin aruzu gibi zirveye varmış değildir. Hecenin en naif döneminde şiire başlamış­tır bir bakıma, naif bir şair olarak. Bize onun şiirini sevdiren şeylerden biri budur.

Belki buna bu gerekçeleri destekleyen nitelikteki şiir anlayışını da eklemek gerek. Cahit Sıtkı şiirlerini, okuyucuda genellikle yapmacıklık hissini besleyen, tetikleyen bir atmosferde yazmıyordu. Bizde daha çok Batılılık çağrışımlarına neden olan o derin, felse­fî bunalımların ardından buluşmuyordu şiirle. Oda, her insan gibi gündelik hayatın içinde, yaşama telaşı­nın bir yerinde buluşuyordu şiirle: "Yolda giderken, yemek yerken bir dize geliverir. O di­ze kılavuzunuz olur. Yazacağınız şiiri, konusunu, biçimini o belirler. Şiir bitinceye değin, işgal altında bir ülke gibisinizdir. Kalbinizin, sinirlerim­izin, kafanızın, dahası kollarınızın ve ayaklarınızın bir işbirliği hâlinde çalıştığını görürsünüz. Gerçekten güzel şiirlerdeki hayatiyet belki de buradan geliyor."4 Cahit Sıtkı'nın "belki de" kaydıyla belirttiği güzel şiirin geldiği kaynağa okuyucu her zaman okunu düşünmeden atar. Bunun ötesinde şiirine, şiirden ve hayattan ve dolayısıyla ölümden başka bir şey de katmamıştır şair. Aşk ve diğer şey­ler hayata dâhildir ve belki de dairdir.  Şiire sosyal hayatı, siyaseti ve ideolojiyi katmaya şiddetle karşıdır. Şiir, sadece şiir olmalıdır. Nitekim toplum­cu gerçekçilerle ilgili olarak şunları söyleyerek bizi doğrular: "Sözde şair­ler diyeceğim bu adamlardan kimisi, güzel şiir yazmak endişesinden ziya­de, mahallî motifler işler. Yerli mev­zular terennüm eder, vatanperver, milliyetçi görün­müş olmak için, memleket, bozkır, bayrak, Meh­metçik gibi, aslında birer tedai hazinesi olan kelime­lere bir şair idraki ve muhabbetiyle değil, çıkarını arayan bir adam tamahıyla tasarruf eder. Maksat şiir ve şairlik yoluyla bir mevki ve servet sahibi olmaktır. Yazılarında cemiyet dertlerinden bir vaiz edasıyla bol bol bahsedilse de hakiki şiire rastlanmaz. Toplu­luğa dalkavukluk ederek ondan alkış ve itibar bekle­diklerinden, söyleyişten fazla söylenen şeye ehem­miyet verdiklerinden şiiri yakalayamamaları gayet tabiidir."5

Bu alıntıda dikkatimizi çeken iki şey var; biri Ca­hit Sıtkı'nın kelimelere bir şair idraki ve muhabbe­tiyle yaklaşmanın gerekliliğini vurgulaması, diğeri de söyleyişi söylenenden daha ehemmiyetli görme­sidir. Şair, gerçekten de kelimelerle arasında bir mu­habbet peyda edebilen kişidir. Okur, şiirde daima şairin kelimeyle girdiği bu ilişkiyi hisseder. Belki ke­limeden nefreti ve kelimeyle olan kavgayı da buna dâhil etmek gerek. Belki de her şeyin ötesine sami­miyeti koymalı. Ayrıca Cahit Sıtkı'nın ya da Necip Fazıl'ın o kadar ürperdikleri bir olgunun kelimesi olarak "ölüm"ü sevmediklerini kim söyleyebilir? Bir olgudan nefretimi dillendirmeme vasıta olabilen bir kelimeyi neden sevmeyeyim?

Şiirini ölümle hayatın arasındaki o bir zar kadar ince boşluğa, kuyu ile minare arasına örmeyi tercih eden bir şair olduğu için de severiz Cahit Sıtkı'yı. Şi­iri, daha çok yaşanan bir şey olarak gördüğü ve öyle yaşadığı için de... Derbeder ve bohem olduğu için... Yazdıkları ve yaşadıklarıyla içimizden biri olduğu ve içimize dokunduğu için de...

Evet, ey sevgili okur! Bu yazının dağınık oldu­ğunun ben de farkındayım. Cahit Sıtkı'dandır ves­selam.

1Ramazan Korkmaz, İkaros'un Yeni Yüzü Cahit Sıtkı Tarancı, Ankara 2002, s. 4.

2 Age, s. 5.

3 Age, s. 5.

4"Cahit Sıtkı ile Şiir ve Şair Hakkında Konuşma", Kaynak, nr. 2/14, s. 48-51.

5 "Sözde Şairler", Vakit 1 Şubat 1944 (Sanat ve Edebiyat Eki),

Bahtiyar Aslan, Türk Edebiyatı dergisi,446

 

SON EKLENENLER

Üye Girişi