TANZİMAT DÖNEMİ ŞİİRİ

1. Tanzimat Dönemi Şiirine Genel Bakış

Türk şiiri, 19. yüzyılın ortalarına gelinceye kadar, büyük ölçüde dinî değerlerin oluşturduğu Doğu’ya ait kaynaklardan beslenmiştir. Kendi seyrinde devam eden şiirimiz, 13. yüzyıldan başlayarak Divan şiiri denen köklü bir şiir geleneği içinde gelişmeye başlamış ve bu gelenek yüzyıllar boyu saltanatını sürdürmüştür. Şiirimiz, 19. yüzyıldan itibaren yavaş da olsa bu geleneğin dışında bir değişme, yenileşme sürecine girmiştir. Ama yüzyılların birikimi olan bir şiir geleneğinin birdenbire değişmesi mümkün olmamıştır.

Şiirimizdeki hızlı ve asıl değişme 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan Tanzimat’la olmuştur. Çünkü bu devir, bir değişme ve geçiş dönemidir. Toplumumuz, Tanzimat sonrasında yeni bir medeniyet dairesinin içine girmiştir. Bu dönemden itibaren Doğu’ya has yaşam tarzından Batılı yaşam tarzına geçilmiştir. Bu medeniyet değişikliğine paralel olarak bireysel ve toplumsal hayatımız hızlı bir değişim süreci yaşamıştır. Şiirimiz de bu değişime ayak uydurmak zorunda kalmıştır. Yani Tanzimat şiiri, bir medeniyet değişmesinin sonucu olarak ortaya çıkmıştır.

Tanzimat’a kadar Batı’dan tamamıyla ayrı bir düşünüş ve anlayış içinde gelişmiş olan Doğu şiiri, Batı’nın yeni fikirlerini kısa zamanda kendine mal edememiştir. Onun için Tanzimat döneminde bile gazelciler, kasideciler yetişmiştir.

Bu dönemde her sahada görülen Doğu-Batı uygarlığı çatışmasına şiirde de tanık oluruz. Şiirde bir yandan eski alışkanlıklar sürerken, öte yandan yenilikler ortaya çıkar. Bir yandan eski nazım şekilleri devam ederken, bir yandan Batı’dan, özellikle Fransız edebiyatından alınan nazım şekilleri kullanılır. Eski nazım şekilleri devam ederken konu genişler, konu birliğine, kompozisyon bütünlüğüne gidilir. Gazel, kaside, murabba, kıt’a, terkib-i bent gibi Divan edebiyatı nazım şekilleriyle o zamana kadar pek ele alınmayan hürriyet, vatan sevgisi, adalet, millet, ilerleme, tabiat, teknik, fizik ötesi gibi kavramlar işlenir.