DİVANÜ LÜGATİ'T TÜRK'TEN ÖRNEK KELİMELER
buga: Hindistan’dan getirilen bir ilaç
eşük: Hanlardan, beylerden birisi öldüğü zaman mezarı üstüne serilmek üzere gönderilen kumaştır. Bu kumaş daha sonra parçalanarak yoksullara dağıtılır.
etil: Kıpçak illerinde akan bir ırmağın adıdır. Bulgar Denizi'ne dökülür; bir kolu Rus diyarına gider. Şu parçada da gelmiştir.
Etil suvı akaturur
Kaya tübi kakaturur
Balık telim bakaturur
Kölüng takı küşerür
"İdil suyu akar durur,
Kayaların dibini döğer durur,
Bol balıklar bakar durur,
Gölcük dahi taşar."
(İtil ırmağı dağın eteğini döğerek akmaktadır. Suyun coşması yüzünden dolan gölde balıklar ve kurbağalar çoğalmıştır.)
kagut: Kavut. Darıdan yapılan bir yemektir. Bu, şu suretle yapılır Darı kaynatılır, kurutulur, sonra dövülür, un gibi inceltilir, yağla ve şekerle karıştırılır, böylelikle yeni doğmuş olan kadınlara verilen bir yemek olur.
karakuş: Müşteri yıldızının adıdır. Bu tanla beraber doğar. Buna bazen Karakuş yulduz dahi denir.
kimi: Gemi. Oğuzlardan başka Türkler böyle kullanırlar. Şu parçada dahi gelmiştir:
"Kimi içre oldurup
İla suvın ketçimiz
Uygur taba başlanıp
Mınglak elin açtımız”
(Gemi içerisinde oturup İla suyunu -bu büyük bir ırmaktır- geçtik. Uygurlardan yana yöneldik. Mınlak elini açtık.)
koşug: Şiir. Şu beyitte dahi gelmiştir:
"Terken Katun kutınga tegür mendin koşug
Aygıl sizing tapugçı ötnür yenği tapug”
"Sultan Hatunun huzurunda benden koşma sun,
Sizin hizmetçi yeni hizmetler umuyor, de."
ne: "Ne" anlamına bir edattır. Ne tirsen: Ne dersin.
tag: Dağ. Şu savda dahi gelmiştir: "Tağ tağka kavuşmas, kişi kişige kavuşur." (Dağ dağa kavuşmaz, adam adama kavuşur.)
tonga: Bebür. Kaplan cinsinden bir hayvandır; fili öldürür, asıl olan budur. Bu ad Türklerde yaşamaktadır; anlamı kaybolmuştur, Çok kere kişi adı olarak kullanılır; "Tonga Han", "Tonga Tigin" denir. Buna benzer böyle adlar çok kere verilir. Türklerin büyük hakanı Afrasyab'ın Türk adı "Tonga Alper" dir. "Bebür gibi kuvvetli, yiğit bir adam" demektir.
yüksek: "Yüksek tag: yüksek dağ." Herhangi bir şey yüce ve uzun olursa ona "yüksek" derler. Bu, kuş tüyü anlamına olan "yük'ten alınmıştır. Çünkü onun yaradılışı "yükselmek'tir. Böylelikle, her yüksek şeye bu ad verilmiştir.
Kaşgarlı Mahmut
Divanü Lügati't Türk
Hzl: Besim ATALAY
